Sayı 26: Aşk ve Doğu

TARİH

Halil İnalcık Otman Baba ve Fâtih Sultan Mehmed

EDEBİYAT

Muhammet Nur Doğan Dîvan Şiirinde Aşk

Ahmet Atillâ Şentürk Osmanlı Şiirinde “Aşk”a Dair

Ahmet İnam Andelîb-i Gûyânın Yolculuğu Olarak Aşk

Laurent Mignon Işk ve Aşkın Buluştuğu ve Ayrıştığı Yer: Nizâr Kabbâni ve Cemal Süreya’nın Şiirinde Sevgili ve Mesaj

Acem Ağırsemâî Şeyh Gâlib

DOĞU MASALI

Ali Duymaz İncil ile Furkan Arasında Bir Aşkın Hikâyesi: Kerem ile Aslı

Gülşen Çulhaoğlu Şeyhî’nin Hüsrev ü Şîrîn Mesnevisi’ndeki Aşk İlişkileri

KADIN

Anneamarie Schimmel Sûfîlikte Dişil Unsurlar

Yedi Askı İmriülkays

İRAN

Uğur Kömeçoğlu Gençlik, Gündelik Yaşam, Beden-Mekân Siyaseti ve İran

Eski Mısır’dan Tarlalarda Buluştuğumuz Sevgiliye Hoş Türküler

TİYATRO

S. Dilek Yalçın Çelik Lâle Devri: Bir Lâle Muamması, Masal Diyarı Şiir Gibi Bir Aşk ...

RESİM

Emine Önel “Tasavvufî Aşk Şehidi” Hallac-ı Mansur ve Akyavaş’ın Resmindeki Yansıması

KENZ

Mustafa Kara Sinan Paşa ve Aşk

Süleyman Derin Mevlâna Celâleddin Rumi’nin Sevgi Anlayışı  

KİMYA-İ SAADET

Heraklitus, dünyayı tanımak isteyen insanların onu en ince ayrıntılarına ka­dar öğrenmesi gerektiğini söylüyor. Aşkın Doğu’ya açılan kalbi, üstelik bir ayrın­tı da değil... Doğu’da söylenmiş herhangi bir şiir veya sözün kabuğuna, deta­yına evrenin tüm güzelliklerinin sığdırılmaya çalışıldığı estetik bir tavrı görü­yoruz. Doğu’da aşk, dünyanın yekûnudur.

ו

Celâleddîn Rûmî, aşkın yüzlerce dirilişten daha büyük bir görkeme sahip oldu­ğuna inanır. Çünkü diriliş, zaman ve mekâna bağlı bir eylemken, aşk sınır­sızdır ve beş yüz kanadıyla yeryüzünün derinliklerine çoktan uzanmıştır.

λ

Doğu’nun her diyarında aşkın binbir resmi var. Anadolu’nun âşık geleneği, Hint kıtasının hiçlik öğretileri, sûfîlerin birlik ve bütünlük felsefesi aşkın deği­şen renkleridir. Dîvan edebiyatına bir “aşk edebiyatı”, tasavvuf felsefe­si­ne de bir “aşk felsefesi” denilebilir. Sûfî yaşam terbiyesi aşkın ince ve zarif tanım­­larıyla doludur: Bu tanımlardan biri Hallac’ınkidir: “Bir şey ancak anlamı kendinden daha ince olan bir şeyle açıklanabilir. Anlamı aşktan daha ince olan bir şey de yoktur; o hâlde aşk nasıl açıklanabilir?”

٭

“Her âşık Platoncudur”: Mutlak güzelliğe ilişkin bilgi, âşığın sevgilisine dair bildiği yegâne masum bilgidir. Sevgili bütündür, sonsuzdur ve tamdır. Âşık bun­dan ötesini açıklayamaz.

μ

İdealleştirilmiş yüksek tepelerin ardında aşk var, aşağılarda ise bütün aşk iliş­ki­lerinde görülen korku ve güç­süzlük, şüphe ve kıskançlık gibi Platonik duyguların umutsuz ve kara rüzgârları esmeye başlar.

מ

Bir kültürün içinden süzülüp gelen âşıklar hep aklımızdadır. Efsanevi aşk kah­ramanları ilham veren duyguların derinlikleriyle olduğu kadar kültür­le­riy­le de aşk sanatının koruyucu melekleri olmuşlardır. Leyla ile Mecnun’da Arap hikâyelerinin birçok merhalesinden geçeriz. Yusuf ile Züleyha’nın aşkı inanç motifi üzerinde ilerler. Kerem ile Aslı’da, Anadolu’nun kozmolojisini, söz ve inançlarını, farklı halkların farklı tarihlerini okuruz.

שּ

Aşka dair şu sevimli buluş: Maddi aşk ve manevi aşk ayrımı! Bu ancak sı­nır­lı bir gerçeği dile getirebilir. Hint, İran ve Osmanlı uygarlıklarının aşk kültürle­ri ne denli manevi öğeler içerirse, Sokrates’ten Dostoyevski’ye kadar uzanan çizgide Batı’nın erdem ve endişe yüklü mistik yolculuğu da o kadar mane­vidir.

צּ

Kasîdelere, gazellere, dîvanlara binlerce aşk tanımı sığdırılmıştır. Mecazların ve kinâyelerin ucunda aşk vardır. Aşkın olmadığı hiçbir masal anlatılamaz. Gül ile bülbülün hikâyesi, âşık ile mâşukun hikâyesidir. Kuşların sohbeti sev­­gi­lilerin de sohbetidir.

Ф

Muhibbî’den...

Hayâtum hâsulum ‘ömrüm şerâb-ı kevserüm ‘adnüm
Bahârum behcetüm rûzum gülüm ey verd-i handânum

Çenârum seyr ü seyrânum gülistân ile bostânum
Merâmum dürr-i şehvârum sabahûm sohbetüm şamûm

Neşâtum ‘işretüm bezmüm çerâgum neyyirüm şem‘üm
Turunc u nâr u nârencüm benüm şem‘-i şebistânum