İsa'nın Son Akşam Yemeği

Leonardo da Vinci (1452-1519): Rönesans döneminde yaşamış İtalyan sanatçı, Mona Lisa ve Son Akşam Yemeği isimli eserleriyle tüm dünyada tanınan ressam; aynı zamanda filozof, astronom, mimar, mühendis, mucit, matematikçi, anatomist, müzisyen, heykeltıraş, jeolog, kartograf ve yazar. Michelangelo ve Raffaello’yla birlikte, Rönesans resim sanatının kurucularından birisi olsa da günümüze ulaşan resmi sadece 25 tanedir. 14 yaşına kadar Vinci’de yaşadı, 1466’da Floransa’ya gitti. Floransa’yı 1482’de terk ederek Milano Dükü Sforza’nın hizmetine girdi. Dükün hizmetine girebilmek için köprüler, silâhlar, gemiler, bronz, mermer ve kilden heykeller yapabileceğini anlattığı ancak göndermediği mektubu bütün zamanların en olağanüstü iş başvurusu olarak kabul edilmiştir. Leonardo, 1499’da şehir Fransızlar tarafından alınıncaya kadar 17 yıl boyunca Milano Dükü için çalıştı. Dük için sadece resim ve heykeller yapmak, festivaller organize etmekle uğraşmadı, aynı zamanda bina, makine ve silâh tasarımları yaptı. 1485-1490 yıllarında doğa, mekanik, geometri, uçan makinelerin yanısıra, kilise, kale ve kanal yapımı gibi mimarî yapılar ile ilgilendi, anatomi çalışmaları yaptı, öğrenciler yetiştirdi. İlgi alanı o kadar genişti ki, başladığı çoğu işi bitiremiyordu. 1490-1495 yıllarında çalışmalarını ve çizimlerini deftere kaydetme alışkanlığı geliştirdi. Bu çizimler ve defter sayfaları, müzeler ve kişisel koleksiyonlarda toplanmıştır. İnsanlık tarihinin en iyi resimlerinden birisi kabul edilen Mona Lisa için 1503’te çalışmaya başladığı söylenir. Bu resmi tamamladıktan sonra hiç yanından ayırmamış, tüm seyahatlerinde yanında taşımıştı. 1513-1516 arasında Roma’da yaşadı ve Papa için geliştirilen çeşitli projelerde yer aldı. Anatomi ve fizyoloji alanında çalışmaya devam etti ancak Papa, kadavralar üzerinde çalışmasını yasakladı. 

İsa'nın Son Akşam Yemeği: Santa Maria Delle Grazie Manastırı’nın yemekhane duvarını kaplayan Son Akşam Yemeği, büyük bir duvar resmidir. Resimde İsa’nın çarmıha gerilmesi ile sonuçlanan gelişmeler öncesinde, İsa ve havarileri birlikte yemek yemektedirler. İsa bu yemek masasında havarilerine içlerinden birisinin kendisine ihanet edeceğini söylemiştir. Resim, İsa’nın bu açıklamayı yaptığı ânın hemen sonrasını yansıtmaktadır. Havariler şaşkınlık ve merak dolu ifadelerle bu açıklamaya tepki vermektedirler. Ona ihanet edecek kişinin kendileri olup olmadığını sormaktadırlar. Olayın doruk ânı verilmiştir. Ortada yer alan İsa’nın iki yanında havariler üçerli dört grup halinde yerleştirilmişlerdir. Bunların arasında Yahuda dirseğini masaya koymuş elinde içi gümüş dolu keseyi tutan figürdür. İsa’nın açıklamasına tepki vererek merakla ona doğru hareket eden Aziz Petus, farkında olmadan Yahuda’yı diğerlerinden ayırmaktadır. Havarilerin hareketleri İsa’yı yalıtılmış bir şekilde ortada bırakmaktadır. Bu kompozisyon düzenlemesi İsa’nın kaçınılmaz kaderini ima etmektedir. Aynı zamanda resmin yüzeyine ya da diğer bir deyişle izleyiciye doğru açılan iç mekânda tavandaki uzunlamasına çizgiler ve yan duvarlardaki dörtgen şekillerle verilen çizgisel perspektifin kaçış noktası dikkati İsa’da toplamaktadır. Yine, dış mekâna açılan üçlü pencere dizilişinden ortadaki büyük olan, İsa’nın arkasında adeta bir hale gibi yer almakta ve İsa’nın resmin odağı haline gelmesine yardımcı olmaktadır.

Resim henüz Leonardo hayattayken, yapıldıktan 20 yıl sonra parça parça dökülmeye başlamış. 1726’da ilk restorasyon yapılmış, 1770’de ikinci restorasyon. 1796’da Fransa Ordusu bu yemekhaneyi önce cephanelik olarak, daha sonra hapishane olarak kullanmış. Fransız askerler resmi taşlamış, merdiven dayayıp havarilerin gözlerini oymaya çalışmışlar. Görüldüğü gibi resim bir hayli zarar görmüş.

Leonardo da Vinci, Milano’nun Fransız istilasına uğraması ile birlikte, bu şehirde Sforza Sarayı’ndaki uzun ikametine son vererek 1499’da Floransa’ya dönmüştür. Milano’nun ardından Floransa’ya döndüğünde bu kez yoğun matematik deneyleriyle ilgilenir. Dolayısıyla fırça ile arası açılır. Bu sırada Michelangelo ile Leonardo rekabete tutuşur, hattâ Leonardo’nun varlığı bile rakibini huzursuz eder hale gelir. Bruno Nardini, Michelangelo’nun çekemezliğini patolojik olarak niteler. Hümanizmin altın çağını temsil eden Leonardo’ya karşılık, Nardini’nin yorumuna göre, Michelangelo hümanizmin krizini yansıtır. İki deha Floransa’da kozlarını paylaşmaktadır. İşte Leonardo’nun en büyük gizi Mona Lisa da bu dönemin ürünüdür.