Sayı 2: Doğu Ne? Batı Ne?

DOĞU VE BATI

HALİL  İNALCIK Türkiye ve Avrupa: Dün Bugün

BAYKAN  SEZER Doğu- Batı Ayrımı

ETYEN  MAHÇUPYAN Doğu ve Batı: Bir Zihniyet Gerilimi

MEHMET ALİ  KILIÇBAY Fakir Akrabanın Talihi

NİLÜFER  GÖLE Batı-Dışı Modernlik Üzerine Bir İlk Desen

HASAN BÜLENT KAHRAMAN & E. FUAT KEYMAN Kemalizm,Oryantalizm ve Modernite

MUSTAFA  ARMAĞAN Hayâlî Doğu’dan Hayâlî Batı’ya

ALEV ALATLI “Doğu-Batı” İçi Boş Bir Tasnif

YASİN  CEYLAN Yirminci Yüzyılın Son Çeyreğinde Müslümanların Hıristiyan Dünyası Karşısındaki Tavırları

BATILILAŞMA

HİLMİ  YAVUZ Batılılaşma Değil, Oryantalistleşme

MÜMTAZ’ER  TÜRKÖNE Batılılaştıramadıklarımız

DOĞU BATI VE SANAT

AHMET KAMİL GÖREN Doğu’da ve Batı’da İnsanı Betimlemenin Kısa Bir Öyküsü

TURGUT  CANSEVER Doğu ve Batı Kültürel İlişkiler Tarihine Bir Bakış

DOĞU BATI VE SİNEMA

NEZİH  ERDOĞAN Yeşilçam’da Beden ve Mekânın Eklemlenmesi Üzerine Notlar

SADIK  YALSIZUÇANLAR Doğu Batı Arasında Sinema

DOĞU BATI VE PORTRELER

AHMET  İNAM Polanyi Etiğine Düşülmüş Birkaç Dipnot

ÜMİT MERİÇ YAZAN Bir Avrasya Düşünürü: Cemil Meriç

KENZ

PATRICIA  SPRINGBORG İbn Haldun ve Yönetimlerin Döngüsü

HERIBERT ADAM Yahudi Düşmanlığı ve Zenci Karşıtı Irkçılık: Nazi Almanyası ve Ayrımcı Güney Afrika

MUHABBET-İ KADİM *

“Yerkürenin bir parçası senin adını alacak”
Horatius

Doğu ve Batı, ünlü bir kavram zıtlığının başında yer alıyor. Doğu ve Batı’nın bazen bir gerçeklik, bazen bir yanılsama olarak ele alınması ise başka bir üne sahiptir. Kavramlar arasında ilk oyun tarih ile coğrafya arasında, iki bilimin dile getirdiği farklı gerçekliklerde ortaya çıkar. Doğu ve Batı terimlerinin coğrafyada ayrı kutuplara yerleştirilmesine karşılık tarihçiler bu tür ayrımları kaldırarak zaman içerisinde yönlerin sürekli değişen yapısını vurgulamaktadırlar. Tarih biliminin ışığı altında bu ünlü karşıtlığın yüzyıllara yayılan hareketliliğini gözlemliyoruz.

Her uygarlık kendi Doğu’sunu ve Batı’sını yaratmıştır. Mısır, Mezopotamya, Roma, Yunan, Avrupa uygarlıkları kendi Doğu ve Batı’larını kuran uygarlıklardır. Akdeniz, Doğu Batı ilişkilerinin ağırlık merkezidir. Doğu ve Batı’nın kuruluşuna dair geniş bilgiyi ilk defa Akdeniz medeniyetinden öğreniyoruz. Akdeniz’in özgül yapısı buraya gelip yerleşmiş her uygarlığa yeni rönesanslar kurma fırsatını vermiştir. “Grek­lerin ahenkli güzelliği, Arapların yakıcı düşünce fantezileri, Haçlı Seferlerinin masalsı çağı”, İskenderiye, Endülüs kültürü, felsefe, çeviri faaliyetleri ve ekonomik refah Akdeniz’in ayırt edici tarihidir.

İlk yerleşim birimlerinde yön duygusu küçük alanlarda yiyecek temini, haberleşme, ulaşım gibi ihtiyaçları karşılamak için gelişmişti. Birbirinden bağımsız yaşayan bölgelerde dünyaya ait topyekûn bir bakış açısını yakalamak imkânsızdı. Ne zaman ki imparatorluklar hızla yayılma sürecine girdi, Doğu ve Batı’nın da sınırları genişlemeye başladı. Siyasi ve ekonomik güç dengelerini anlayabilmemiz açısından dünyayı ikiye bölmemiz gerekiyordu. Bu bölümleme hadisesi modernitenin ayrımcı zihniyetine de cazip geliyordu.

İlk Doğu Batı ayrımı, Batı’nın kendisinden gelmiştir. ‘Öteki’ni kendi aynasından üretme ihtiyacı bu farklılığı doğurmuştur. Ötekilik süreci, kendi bilincinin keşfedilmesiyle başlar. Başkasına bakarken kendimizi gözlemliyoruz. Batı’nın Doğu’ya bakışında da Batı’nın bilinçaltını keşfediyoruz. Hegelci Batı bugüne kadar, tarihin ve evrenselliğin merkezinde kalarak kendini takdim edegelmiştir. Batı-dışı toplumların sorunları ise tipik çevre ülke sorunları olarak görülmüştür. Avrupa-merkezci bakışın kültürel planda kendi kaynaklarına dönme ve bu kaynaklardan modernliği yakalama vurgusu yanında; gecikmiş, azgelişmiş ikinci bir dünya efsanesi uzun zamandan beri hafızalardan silinememiştir. Oryantalizm, postkolonyalizm tartışmaları bu konuda geniş bir literatürü kapsamaktadır.

Doğu ve Batı kavramları bir sentezi, birlikteliği ifade etse de uzun zamana yayılan bir kopuştan söz etmek daha gerçekçidir. Seyâhatnâmelerden öğreniyoruz ki, Batı’nın düş kırıklığı Doğu’da, Doğu’nun düş kırıklığı Batı’da yaşanmıştır. Kültürel farklılıklar bu zincirin halkalarını genişletmiştir. Siyasette aşırı genellemelere varan, örneğin Montesquieu’nün “Doğu Despotizmi” modeli, Doğu toplumlarındaki ara tabakaların canlılığına âşina olmamış bir modeldir. Bunun yanısıra, romantik edebiyatın taraflar arasında birbirlerine dair kullandıkları fantastik imgeler ayrı bir olumsuzluklar kümesidir. Doğu ve Batı öncüllerinden İslâm ve Hıristiyanlık gibi sonuçlar çıkmasa da, dinlerin gelişimi her iki yakada farklı mecralara akmıştır. Cinsiyet, kültür, kimlik gibi çağdaş sorunlarda da eski tahakküm ilişkilerinin yeni izleri tespit edilmiştir.

Rudyard Kipling’i anımsamamak mümkün değil: “Doğu Doğu’dur Batı’da Batı ve bu ikisi hiçbir zaman birleşmeyecektir”. Fakat Kipling şiirin devamında “dünyanın iki ucundan iki kuvvetli adam bir araya gelse bu ayrılık ortadan kalkar” umudunu dile getirir.

Doğu Batı dergisi olarak önümüzde sanattan felsefeye tarihten siyasete zengin bir kaynak duruyor. Bu zenginliğin ortasında durmak aynı zamanda ezelî bir sevginin ebediyete kadar sürecek savaşına ortak olmak demektir.

* Dördüncü baskı için yeniden kaleme alınan önsöz.