Ateşin Kökenine Dair Mitler

Önsöz

Giriş

Tazmanya’da Ateşin Kökeni

Avustralya’da Ateşin Kökeni

Torres Boğazı Adaları ve Yeni Gine’de Ateşin Kökeni

Melanezya’da Ateşin Kökeni

Polinezya ve Mikronezya’da Ateşin Kökeni

Endonezya’da Ateşin Kökeni

Asya’da Ateşin Kökeni

Madagaskar’da Ateşin Kökeni

Afrika’da Ateşin Kökeni

Güney Amerika’da Ateşin Kökeni

Orta Amerika ve Meksika’da Ateşin Kökeni

Kuzey Amerika’da Ateşin Kökeni

Avrupa’da Ateşin Kökeni

Antik Yunanistan’da Ateşin Kökeni

Eski Hindistan’da Ateşin Kökeni

Özet ve Sonuç

     I. Üç Dönem

     II. Ateş Olmayan Dönem

     III. Ateşin Kullanıldığı Dönem

     IV. Ateş Yakılan Dönem

Önsöz

İlkel insan felsefesi olarak tanımlayabileceğimiz mitoloji, şüphesiz ilk zamanlardan günümüze kadar insan zihnini işgal eden ve sonsuza dek kişinin aklını meşgul edecek dünyevi meselelere yanıt bulmaya yönelik ilk girişimidir. Dolayısıyla sorgulayan kimsenin edindiği bu vazife, bir sonraki mertebede felsefenin merak sardığı ve daha sonraki aşamada bilimin ilgilendiği şeyle aynıdır. Her bir yanımız gizemle çevrilmiş halde sır perdesini aralamak için amansız bir içgüdüyle hareket etmeye çabalarız, yanıt bulmaya çalışan kimselerin nesillerdir açıklamaya çalıştıkları büyük sırrı ortaya çıkarabilmek umuduyla. Bu sonsuz bir arayıştır; efsanevi, felsefi, bilimsel, emin bir şekilde ileri sürülen, ebedilik uğruna inşa edilen kaleler gibi gayretle savunulan, bir anda ışıldayan gökkuşağının parıltısı ve sonrasında güneş ışınıyla ortaya çıkan ve hemen gözden kaybolan incecik örümcek ağları veya bir nehrin üzerindeki kabarcıklar gibi sonsuza kadar uzayan birbirine bağlı zincirleme bir sistemdir. Bu şimdiye kadar hep böyle oldu ve bundan sonra da böyle olacaktır; bu nedenle filozof ve doğa bilimcinin önceki kuşaklardaki efsane anlatıcılarından esasen bir farkı yoktur. Aslında, en büyük düşünür Platon da kendi sistemindeki birçok boşluğu mit köprüleri inşa ederek birbirine bağlamıştır, en nihayetinde temeli sağlamlaştırmak için tasarlanan bu köprüler çok daha kalıcı olabilmektedir. Bu mit köprülerinin yüce mimarına –Pontifex Maximus’a– yaratmış olduğu Phaedrus’taki uçan melek imgeleri ve Devlet’teki olağanüstü mağara alegorisi için borçluyuz.

Nitekim felsefe ve hattâ bilim tarihinin mitolojik anlatımlarla başladığını söylemek yanlış olmayacaktır. Başlangıçtan bu yana beşeri tefekküre ilişkin delilleri ortaya koymada mitlerin taşıdığı ehemmiyet genel itibariyle kabul görmektedir, ayrıca bu delillerin biraraya getirilmesi ve karşılaştırılmasıyla, kof eğlencelerden ziyade kendi türümüzün düşünsel evrimine ışık tutulmaktadır. Bu tür bir toplama ve mukayese çalışmasında tüm mitler âlemini, bir Corpus Mythorum içerisinde sınıflandırmadan ve düzenlemeden önce yapılması gereken çok şey vardır. Çünkü Corpus Mythorum’da, tıpkı bir müzede olduğu gibi, bu zihinsel kalıntılar, en alt noktadan henüz bilinmeyen en uç noktaya kadar uzanan düşünce gelişiminin ilk aşamasını tasvir etmek için sergilenebilir. İşte bu yüzden diğer yazdıklarım ile birlikte, kâğıda dökülmesi gereken insan zihninin o büyük paleontolojisine bir katkı olarak, okuyucuya bu eseri takdim ediyorum.

J. G. Frazer
8 Aralık 1929

Giriş

Tüm insan icatları içinde, en mühim ve en etkili keşif muhtemelen ateş yakma yönteminin geliştirilmesidir. Ateşin kökeninin, bizzat kullanım ve tedarik biçiminden bihaber hayatını sürdüren yabanıl bir kabilenin yaşadığı, doğruluğu ispatlanmayacak kadar eski bir döneme dayanıyor olması gerekir. Aslında atalarının yaşadığı dönemde ateşin olmadığına yönelik hikâyeler anlatan birçok yabanıl kabile ve uygar insan vardır; ayrıca kendi atalarının ilk olarak ateşi nasıl kullandıklarını ve odundan veya taştan ateşi nasıl elde ettiklerini bildiğini iddia eden insanlar mevcuttur. Fakat bu hikâyelerin, anımsanan olaylardan yola çıkarak kayıtlara geçen herhangi bir vakayla somutlaştırılması pek mümkün değildir; muhtemelen bunlar, kişilerin, insan hayatının ve toplumunun kökeni üzerine derinlemesine düşünmeye başladıklarında, mevcut koşulların meydana getirdiği zorluklarla vuku bulan meselelerin çözülmesine yönelik, kendi olgunlaşmamış düşünceleriyle ortaya attıkları varsayımlardan ibarettir. Görünüşe bakılırsa bu tür hikâyelerin, tamamı olmasa bile çoğu mitlerden oluşur. Mitlerden oluşsun veya oluşmasın, gene de bunlar üzerinde çalışılması gereken hikâyelerdir; çünkü mitler, aydınlatmaya çalıştıkları gerçekleri hiçbir zaman tam anlamıyla açıklayamadıkları halde, ortaya attıkları veya inandıkları hikâyelerle, tesadüfen de olsa insanların sahip olduğu zihinsel koşullara ışık tutarlar; sonuç olarak insan aklı, doğal olgulardan daha az araştırmaya değer değildir, zaten bunu diğerinden ayırmak da mümkün değildir.

Ancak mitlerin psikolojik değeri olarak adlandırabileceğimiz şeyi bir kenara bırakırsak, mitler, insanların ateş elementini kullanımında ve üretiminde geliştirdiği ilk yöntemlere ilişkin muhtemel açıklamaların olduğu, ateşin kökenine dair birtakım hikâyeler içerir. Dolayısıyla bu konuyla ilgili insanlığın sahip olduğu gelenekleri biraraya getirmek ve kıyaslamak, kısmen ilkel yabanıllığın genel hatlarıyla tasvir edilmesine yönelik, kısmen söz konusu sorunu çözmek için bize yardımcı olacak kıymetli bir çaba olarak görülebilir. Bildiğim kadarıyla gelenekler hakkında hazırlanan kapsamlı herhangi bir derleme yoktur; burada sunduğum ve Bacon’ın ilk bağbozumu olarak adlandırabileceği bu çalışma, yalnızca geniş ve verimli bir alanda yapılan bir ön araştırma gibi görülmelidir. Benden sonra gelecek olanlar, hiç kuşku yok ki, delilleriyle birlikte içini boş bıraktığım birçok büyük gediği kapama becerisini göstereceklerdir; ya da Baconcı bir teşbihte bulunmak gerekirse, benden sonra gelenler kıyıda köşede kalmış salkımları hasat edecekler veya üzüm bağında benim ulaşmış olduğum yerlerin de ötesine geçerek birçok salkımı toplayacaklardır.

Bu çalışmada, bahsedilen türdeki hikâyelerin, bizzat yayılımını ortaya koymak ve kendi aralarındaki ilişkileri mümkün olabildiğince belirlemek için hepsini coğrafi olarak çerçevelendireceğim; yani kabaca söylemek gerekirse, etnik bir düzen içerisinde, en alt sıradaki yabanıllar olarak bildiğimiz Tazmanyalılardan başlayarak bu konuyu ele alacağım.

James George Frazer (1854-1941)

Britanyalı bilim insanı, antropolog ve halkbilimci Sir James George Frazer, 1 Ocak 1854 yılında İskoçya’nın Glasgow kentinde doğdu. 1869 yılında Glas­gow Üniversitesi’ne, 1874 yılında Cambridge üniversitesine bağlı Tri­nity Collage’a girdi. 1879’da akademi üyesi oldu. 1907 yılında Liverpool Üni­versitesi’nde sosyal antropoloji profesörü oldu, fakat bir yıl sonra Cam­bridge’e döndü ve hayatının geri kalan kısmını orada geçirdi. 1914’te “Sir” unvanı aldı.

Antropologlar arasında üne kavuşmasını sağlayan ve başyapıtı olarak nitelendirilen çalışması Altın Dal 1890 yılında yayınlandı. Bu çalışmasında büyü ile din arasında gerçekleştirmiş olduğu ayırım sayesinde dönemin antropolojisine önemli bir yaklaşım getirdi. Düşüncenin gelişimini üç aşamada ele aldı; büyünün yerini dine, dinin yerini de bilimsel düşünceye bıraktığını öne sürdü. Bu kitabın dışında diğer önemli eserleri ise şunlardır: Totemism (Totemizm, 1887), Psyche’s Task: A Discourse Concerning the In­fluence of Superstition on the Growth of Institutions (İnsan Ruhunun Görevi: Kurumların Gelişiminde Hurafelerin Etkisine İlişkin Bir Söyleşi, 1913), Folklore in the Old Testament: Studies in Comparative Religion, Le­gend and Law (İncil’de Halkbilimi: Karşılaştırmalı Din, Efsane ve Hukuk İn­celemeleri, 1918), The Worship of Nature (Tabiata Tapma, 1926), Man, God and Immorality (İnsan, Tanrı ve Ölümsüzlük, 1927), Garnered She­a­ves: Essays, Adresses and Reviews (Toplu Yazılar: Makaleler, Söylevler ve Eleş­tiriler, 1931). Sir James George Frazer 7 Mayıs 1941 tarihinde Cambridge’de öldü.

Deniz Uludağ

Çevirmen, müzisyen. 1988 yılında Bursa’da doğdu. 2013 yılında İzmir Ekonomi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Avrupa Birliği Bölümü’nden mezun oldu. Çevirdiği kitaplardan bazıları şunlardır: Bronislaw Malinowski, Bilimsel Bir Kültür Teorisi; Herbert Allen Giles, Eski Çin’de Dinler; Franz Boas, Antropoloji ve Modern Yaşam; James George Frazer, Ateşin Kökenine Dair Mitler; Daniel N. Robinson, Psikolojinin Felsefi Tarihi; William Godwin, Anarşizmin Felsefi Temelleri.