Diplomasi Tarihi - 1: Küba Füze Krizi 1962

Küba Füze Krizi

Küba’nın Kısa Tarihi

ABD’nin Küba Politikasını Etkileyen Dinamikler

26 Temmuz Hareketi ve Küba Devrimi

Soğuk Savaş Rekabeti

ABD ve Sovyetler Birliği Nükleer Dengesi

Latin Amerika Politikası

ABD’nin Küba Politikası

İhtiyatlı Yaklaşım Dönemi (Ocak 1959-Mart 1960)

Castro Rejimini Devirme Kararı (17 Mart 1960)

Domuzlar Körfezi İstilası (Nisan 1961)

Krize Giden Yol

ABD-Sovyet Gerginliği: Kennedy-Hruşçov Viyana Zirvesi ve Berlin Krizi

Sovyet-Küba Askeri-Stratejik Yakınlaşması

Anadyr Harekâtı

Küba’ya Sovyet Askeri Yardımları ve ABD’nin Değerlendirmesi

Gizemli Ajan Georgi Bolşakov: Arka Kanal Diplomasisinin Yıldızı

ABD İstihbaratı: “Küba’ya Yapılan Sovyet Yardımlarının Daha Önce Emsali Görülmemiştir”

Eylül-Ekim 1962: İstihbarat/Açıklama Savaşları

ABD İstihbaratı: “Sovyetler Küba’yı Bir Füze Üssü Haline Getirmektedir”

Küba Füze Krizi

Birinci Gün (16 Ekim 1962)

İkinci Gün (17 Ekim 1962)

Üçüncü Gün (18 Ekim 1962)

Dördüncü Gün (19 Ekim 1962)

Beşinci Gün (20 Ekim 1962)

Altıncı Gün (21 Ekim 1962)

Yedinci Gün (22 Ekim 1962)

     ABD’nin Diplomatik Girişimleri

     Kremlin’in Hazırlıkları

     Kennedy-Hruşçov Mektup Teatisinin Başlaması

     Kennedy’nin ABD ve Dünya Kamuoyunu Bilgilendirmesi

     ABD’nin Tutumuna Dair Sovyet Değerlendirmeleri

     BM Güvenlik Konseyi’nde Görüşmeler

Sekizinci Gün (23 Ekim 1962)

     Kennedy’nin Açıklamasına Sovyet Hükümetinin Tepkisi

     ABD’nin Açıklamalarına Küba’nın Tepkisi

     Sovyet Daimî Temsilcisi’nin Değerlendirmeleri

     ABD’nin Diplomatik Girişimleri

     Kennedy-Hruşçov Mektup Teatisi (2)

     Kennedy-Hruşçov Mektup Teatisi (3)

     ABD-Sovyet Arka Kanal Diplomasisinin Başlaması

Dokuzuncu Gün (24 Ekim 1962)

     BM Genel Sekreteri’nin Devreye Girmesi

     Kennedy-Hruşçov Mektup Teatisi (4)

     ABD’nin BM Genel Sekreteri’ni Devreye Sokması

Onuncu Gün (25 Ekim 1962)

     Kennedy-Hruşçov Mektup Teatisi (5)

     BM Genel Sekreteri Üzerinden Diplomasi

     Sovyetler Birliği’nin Tepkisi

     BM’de ABD-Sovyet Diplomatik Atışması

On Birinci Gün (26 Ekim 1962)

     Hruşçov’un BM Genel Sekreteri’ne Yanıtı

     Gizli Kanal Diplomasisi

     Kennedy-Hruşçov Mektup Teatisi (6)

     BM Diplomasisi

On İkinci Gün (27 Ekim 1962)

     Castro’dan Hruşçov’a: “Nükleer Silahları İlk Siz Kullanın”

     Castro’dan BM Genel Sekreteri’ne Yanıt

     Sovyetler Birliği’nin ABD’nin Küba’ya Askeri Harekât Düzenleme İhtimaline Dair Değerlendirmeleri

     Kennedy-Hruşçov Mektup Teatisi (7)

     Türkiye’deki Jüpiter Füzelerinin Sökülmesi Konusunda ABD Yönetiminin Değerlendirmesi

     Sovyet-Küba Temasları

     Kennedy-Hruşçov Mektup Teatisi (8)

     Arka Kanal Diplomasisi

On Üçüncü Gün (28 Ekim 1962)

     Moskova’nın Krizi Sonlandırma Kararı

     Kennedy-Hruşçov Mektup Teatisi (9)

     Kennedy-Hruşçov Mektup Teatisi (10)

     Hruşçov-Castro Mektup Teatisi

     BM Genel Sekreteri-Castro Mektup Teatisi

     BM Genel Sekreteri U Thant-Hruşçov Mektup Teatisi

     ABD-Sovyet Mutabakatı Sonrası Mektup Teatileri

     Kennedy-Hruşçov Mektup Teatisi (11)

Sonuç

Aktörler

Kaynakça

Dizin

Küba Füze Krizi

U-2 tipi Amerikan casusu uçaklarının Ekim 1962’de Küba üzerinde yaptıkları gizli uçuşlarda, Sovyetler Birliği’nin sürekli inkâr etmesine rağmen, Küba’ya nükleer başlıklı füzeler yerleştirdiğini ve yapım aşamasındaki füze tesislerini fotoğraflamasıyla 16 Ekim’de başlayan ve 28 Ekim 1962’ye kadar on üç gün süren Küba Füze Krizi, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği arasında Soğuk Savaş döneminde ortaya çıkan en büyük ve en tehlikeli krizdir. Bu krizde iki büyük Süper Güç nükleer çatışmanın eşiğine gelmiş, tüm dünya bir nükleer savaşın kaçınılmaz olduğu endişesiyle nefeslerini tutmuştur:

“Tarihte Ekim 1962’de yaşanan bu On Üç Günün bir benzeri yoktur… Daha önce, birden bu kadar çok can kaybının yaşanması ihtimali bu denli yüksek olmamıştı. Savaş gerçekleşseydi, 100 milyondan fazla Amerikalı, 100 milyondan fazla Rus ve milyonlarca Avrupalı ölecekti… Başkan Kennedy’nin, bir felaketin yaşanması ihtimalinin üçte bir ile yarı yarıya arasında olduğu tahmini dikkate alındığında, bunun gerçekleşmemiş olması müthiştir.”

Sovyetler Birliği’nin lideri Hruşçov’un anılarında bu kriz hakkında kullandığı ifadeler, dünyanın büyük bir felaketin eşiğin­den döndüğünü göstermiştir:

“Karayipler krizi bizim için önemli bir sınavdı. Nükleer silahları kullanmak zorunda kalabileceğimiz, sinirlerimizin test edildiği bir andı.”

ABD, 1962 itibarıyla yaklaşık 27.300 nükleer savaş başlığı ve 7.000’den fazla stratejik termonükleer silahla, yaklaşık 500’ü stratejik olmak üzere yaklaşık 3.300 nükleer savaş başlığa sahip Sovyetler Birliği’ne nükleer dengede açık üstünlük kurmuştur. Ancak her iki taraf da sahip oldukları bu silah stoklarının, muhtemel bir nükleer savaşta karşılıklı imhayla sonuçlanacağının bilinciyle hareket etmiştir. Kennedy krizle ilgili olarak ABD ve dünya kamuoyunu bilgilendirmek için 22 Ekim 1962 akşamı yaptığı konuşmada, “zaferin meyvelerinin bile ağzımızdaki küller olacağı dünya çapındaki bir nükleer savaş”; Hruşçov ise krizin doruğa tırmandığı 26 Ekim’de Kennedy’ye gönderdiği mektupta, “insanlar bilgelik göstermezlerse, son tahlilde kör köstebekler gibi bir çatışmaya girecekler ve sonrasında karşılıklı imha başlayacak” sözleriyle dünyanın ne denli büyük bir tehlikeyle karşı karşıya olduğuna dikkat çekmiştir.

Sovyetler Birliği ve ABD’nin, ilk kez birbirlerine karşı askerî güçlerini kullanması ve bunun da nükleer bir savaşa dönüşmesi ihtimaliyle doğrudan karşı karşıya geldiği bu kriz birçok yönden benzersizdir:

“Birçok ABD başkanı son derece ciddi krizlerle karşı karşıya kaldı, ancak Küba Füze Krizi’nden önce veya sonra, o birkaç haftalık tehlikeli müzakerelerde olduğu gibi insan uygarlığının hayatta kalması tehlikeye girmedi. Sovyetler Birliği’nin çöküşü ve Soğuk Savaş’ın sona ermesi göz önüne alındığında, Küba füze krizi, askerî süper güçler arasında topyekûn bir nükleer hesaplaşmaya dair tek “vaka incelemesi” olmaya devam edecektir.

1962’de, nükleer bir savaşı önlemenin tek yolunun nükleer savaşı riske atmak olduğu şeklindeki korkunç paradoks altında yaşadık. Başkan, ABD’ye nükleer füzelerin fırlatılmasını önlemek için Sovyetler Birliği’ne füze fırlatmaya hazır olmalıydı.”

Küba Füze Krizi, nükleer savaş tehlikesinin doruğa ulaştığı eşsiz bir tarihsel vaka olarak, kriz yönetimi üzerine yazılan yüzlerce kitap ve makalenin konusu olmuştur. Esasen, krizin tarafları olan ABD Başkanı John F. Kennedy yönetimi ile Nikita S. Hruşçov liderliğindeki Sovyet hükümetinin, krize yönelik değerlendirmelerindeki bir hesap hatasının, tüm dünya için büyük bir yıkıma mâl olacağı bilinciyle, bu krizin aşılmasındaki kontrollü ve itidalli tutumu, kriz yönetiminde ders niteliğindedir.

Bunun yanısıra, kriz yönetimi iki ülkede de Beyaz Saray ve Kremlin düzeyinde liderlik seviyesinde yapılmış; Kennedy ve Hruşçov, kriz boyunca gizli ve açık iletişim ve müzakere kanallarını sonuna kadar açık tutan bir diplomatik süreci başarıyla yönetmişlerdir.

Peki, neden böylesine ciddi bir kriz yaşanmış, daha doğru bir ifadeyle bu krize hangi nedenler yol açmıştır?

Ferhat Balekoğlu

1973 yılında doğmuştur. 1995 yılında Ankara Üniversitesi’nden mezun olmuş, daha sonra İngiltere’de Uluslararası Politika alanında yüksek lisans ve doktorasını tamamlamıştır. Uluslararası ilişkiler, diplomasi ve dış politika alanlarına ilgi duyan Ferhat Balekoğlu, ABD’de ve Avrupa’da farklı ülkelerde yaşamış ve dünyanın birçok ülkesine seyahat etmiştir. Evli ve bir çocuk babasıdır. Doğu Batı Yayınları’ndan çıkan diğer kitapları: Tarihî Konuşmalar: 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (2021); Diplomasi Tarihi-2: Arap-İsrail Savaşı 1967 (2021); Diplomasi Tarihi-3: Kürt Dosyası 1972-1975 (2021); Diplomasi Tarihi-4: Sovyetler’in Afganistan’ı İşgali 1978-1979 (2021).