• Diplomasi Tarihi - 2: Arap-İsrail Savaşı 1967

Diplomasi Tarihi - 2: Arap-İsrail Savaşı 1967

  • 160,00 TL
  • 112,00 TL


  • Stok Durumu: Stokta var
  • 24 Saatte Kargoda

Diplomaside öncelikle, ulusal çıkarlara etki eden, tehdit oluşturan ya da zarar veren durumla ilgili olarak, sağlıklı bilgilerin toplanması, hedeflerin ve öncelik sırasının belirlenmesi, ulusal ve uluslararası konjonktürün değerlendirilmesi, izlenecek politika/stratejiyle ilgili tüm seçeneklerin tespit edilerek incelenmesi hayati bir önem taşımaktadır. Bu bağlamda gücün, kapasitenin ve taktik becerilerin, stratejilerin doğru tahlil edilmesi gerekmektedir.

Dahası bu süreç, birçok faktör tarafından şekillendirilmektedir. İmgeler ve inanç sistemleri, duygular, analojiler, liderlerin kişiliği, liderlik tarzı, hesap hataları ve yanlış algılamalar gibi kararları şekillendiren bir dizi psikolojik; kararların nispeten kısa bir zaman diliminde, stres ve belirsizlik altında alınması gibi çevresel; caydırıcılık, silahlanma yarışı, hasmın rejim tipi, stratejik sürpriz, ekonomik koşullar, kamuoyu ve seçim döngüleri gibi uluslararası ve yerel faktörlerin tamamı karar süreçlerini etkilemektedir.

Bir yanda Arap dünyasının liderliğine soyunan Mısır’ın sempatik ve karizmatik lideri Cemal Abdünnâsır ve iktidarlarını korumaya çalışan Arap liderler, diğer yanda tarihsel ve teolojik ihtiraslarla dolu İsrailliler… İsrail için “Altı Gün Savaşı”, Araplar içinse “Felaket”…

1967 Arap-İsrail Savaşı, modern Ortadoğu tarihinde tam anlamıyla bir dönüm noktasıdır. Adım adım tırmanan krizde gücünü ve kapasitesini doğru tahlil edemeyip zafer kazanma tutkusuyla kendinden emin bir şekilde ülkesini maceraya sürükleyen Nâsır’ın diplomatik hamleleri ile Ortadoğu’da etkileri ve mücadeleleri günümüzde de devam eden ABD ile Sovyet Rusya arasındaki nüfuz savaşı diplomasi tarihinde adeta bir ders niteliğindedir.


  • Yazar: Ferhat Balekoğlu
  • Kitabın Başlığı: Diplomasi Tarihi - 2: Arap-İsrail Savaşı 1967
  • Editör: Taşkın Takış
  • Kapak Tasarımı: Harun Ak
  • Dizi Bilgisi: Doğu Batı Yayınları - 319; Siyaset Bilimi - 18
  • Basım Bilgileri: 1. Basım: Ekim 2021
  • Sayfa Sayısı: 286
  • ISBN: 978-625-7030-79-3
  • Boyutları: 13,5 x 21

1967 Arap-İsrail Savaşı

Arka Plan

Süveyş Krizi, Akabe Körfezi ve Tiran Boğazı

Eisenhower Doktrini, Mart 1957

ABD Başkanı Lyndon B. Johnson’dan İsrail’e: “Çok Büyük Bir Dostunuzu Kaybettiniz, Ama Daha İyisini Buldunuz”

Johnson: “ABD Hayati Ulusal Güvenlik Meselelerinde İsrail’in Sımsıkı Arkasındadır”

ABD’nin İsrail ve Ürdün’e Silah Satışları

Cemal Abdünnâsır: Arap Dünyasının Karizmatik Lideri

Filistinli Grupların İsrail’e Saldırıları ve İsrail’in Ürdün’e Askerî Harekâtı

Mısır’ın SSCB’yle Yakınlaşması

Krizin Tırmanma Süreci

Sovyet İstihbaratı: “İsrail Suriye’ye Saldırmaya Hazırlanıyor” (13-15 Mayıs 1967)              

Abd’den İsrail’e: “Bize Danışılmayan Eylemler Sonucunda Ortaya Çıkan Durumlar için Sorumluluk Kabul Etmeyiz” (17 Mayıs 1967)

İsrail: “Bölgede Gerilimin Artmasından Suriye Sorumludur ve Sina’da Eski Duruma Dönülmelidir” (18 Mayıs 1967)

Mısır’ın BM’den UNEF’in Çekilmesi Talebi ve UNEF’in Mısır’dan Ayrılması (16-21 Mayıs 1967)

Başkan Johnson: “Diplomatik Süreci Akamete Uğratacak Adımlar Atılmamalıdır” (21 Mayıs 1967)

Johnson’dan Nâsır’a: “Görevimiz Orta Doğu’yu Kimsenin İstemediğine İnandığım Bir Savaştan Kurtarmaktır” (22 Mayıs 1967)

ABD’nin U Thant-Nâsır Görüşmesinden Beklentileri (22 Mayıs 1967)

ABD: “Akabe Körfezi’nden Serbest Geçiş Haklarına Herhangi Bir Müdahale Çok Vahim Uluslararası Sonuçlar Doğuracaktır” (22 Mayıs 1967)

Mısır’ın Akabe Körfezi’ni ve Tiran Boğazı’nı İsrail’e Kapatma Kararı (22-23 Mayıs 1967)

Kriz Diplomasisi

Johnson Yönetiminin Krize Tepkisi: Sovyetler Birliği Nezdinde Diplomatik Girişim (23 Mayıs 1967)

CIA: “İsrail Arap Devletlerini Muhtemel Bir Savaşta 10-14 Gün içinde Mağlubiyete Uğratacaktır” (23 Mayıs 1967)

ABD’nin Krize Tepkisi: Başkan Johnson’ın Konuşması (23 Mayıs 1967)

BM Genel Sekreteri U Thant-Nâsır Görüşmesi (24 Mayıs 1967)

İsrail Dışişleri Bakanı Abba Eban-ABD Dışişleri Bakanı Dean Rusk Görüşmesi (25 Mayıs 1967)

ABD ve İngiltere’nin Uluslararası Deniz Gücü Kurulması Girişimi (25 Mayıs 1967)

Eban-McNamara Görüşmesi (26 Mayıs 1967)

ABD Dışişleri Müsteşarı E. Rostow-Mısır’ın Washington Büyükelçisi Görüşmesi (26 Mayıs 1967)

Washington’ın Krize İlişkin Değerlendirmeleri (26 Mayıs 1967)

Başkan Johnson’ın Kriz Toplantısı (26 Mayıs 1967)

Başkan Johnson-İsrail Dışişleri Bakan Eban Görüşmesi (26 Mayıs 1967)

Mısır’ın Savaş Planları ve Sovyetler Birliği’nin Tutumu (25-26 Mayıs 1967)

Savaşı Önleme Çabaları

SSCB: “Silahların Konuşmaya Başlaması Büyük Hata Olacaktır” (26-27 Mayıs 1967)

SSCB: “İsrail Saldırıya Kalkışır ve Askerî Operasyonlar Başlarsa, Saldırıya Maruz Kalan Ülkelere Yardım Edeceğiz” (27 Mayıs 1967)

ABD: “İsrail, Herhangi Bir Önleyici Askerî Harekâta Kalkışmamalı ve Düşmanlıkların Başlaması Sorumluluğu Altına Girmemelidir” (27 Mayıs 1967)

BM Genel Sekreteri U Thant: “İki Hafta Moratoryum Uygulansın” (27 Mayıs 1967)

İsrail Ordusu: Ulusal Güvenliğimiz ve Bekamız Tehlikede (28 Mayıs 1967)

ABD: “Tiran Boğazı Sorununa Süratle Bir Çözüm Bulunması Hayati Önem Taşımaktadır” (28 Mayıs 1967)

ABD: “İki Haftalık Moratoryum İlân Edilsin” (28 Mayıs 1967)

Savaşın Ayak Sesleri

Nâsır ve Eşkol’ün Meclis Konuşmaları (29 Mayıs 1967)

Mısır-Ürdün Savunma Paktı (30 Mayıs 1967)

İsrail: “Kader Ânına Yaklaşıyoruz” (30 Mayıs 1967)

Johnson’dan Nâsır’a Özel Temsilci (31 Mayıs 1967)

Eşkol: “SSCB’nin İsrail’in Düşmanlarının Asılsız İddia ve Suçlamalarını Benimsemiş Olduğunu Görmekten Büyük Üzüntü Duyuyoruz” (1 Haziran 1967)

Mossad Başkanı Meir Amit’in Washington Ziyareti (1 Haziran 1967)

Nâsır: “ABD Başkan Yardımcısını Ağırlamaya veya Yardımcımı Washington’a Göndermeye Hazırım” (2 Haziran 1967)

Savaş Planları (2-3 Nisan 1967)

ABD’den İsrail’e “Yeşil Işık” (3 Haziran 1967)

İsrail’in Savaş Kararı (3-4 Haziran 1967)

Savaşın Birinci Günü (5 Haziran 1967)

İsrail’in Sürpriz Saldırısı

ABD-SSCB Kırmızı Hat Diplomasisi (5 Haziran 1967)

İsrail’in Diplomatik Girişimleri (1)

İsrail’in Diplomatik Girişimleri (2)

Savaşın İkinci Günü (6 Haziran 1967)

Kral Hüseyin’in İsrail’in Saldırılarının Durdurulması Talebi

Mısır: “ABD-İngiltere Savaş Uçakları İsrail’in Saldırısına Katılıyor”

ABD-Sovyetler Birliği Temasları: “Ateşkes Sağlansın”

İsrail’in Savaşı Sürdürmek için Zaman Kazanma Stratejisi

BM Güvenlik Konseyi’nde Ateşkes Kararı ve ABD-Sovyet Temasları

Mısır’ın SSCB’nin Politikasından Duyduğu Hayal Kırıklığı

Savaşın Üçüncü Günü (7 Haziran 1967)

ABD: “Ürdün’ün ve Kral Hüseyin’in Bekası Stratejik Çıkardır”

SSCB: “İsrail Ateşkesi Görmezden Gelmektedir”

Sovyetler Birliği: “İsrail Saldırılarını Durdurmazsa İlişkilerimizi Gözden Geçireceğiz”

BM Güvenlik Konseyi’nin İkinci Ateşkes Kararı

İsrail’in Askerî Kazanımları

Savaşın Dördüncü Günü (8 Haziran 1967)

İsrail’in ABD Donanmasına Ait Liberty Gemisini Vurması

ABD-SSCB Arasında Savaşın Durdurulmasına İlişkin Temaslar

İsrail: “Kudüs’ten Çekilmeyeceğiz”

Mısır ve Suriye’nin Ateşkes Talepleri

Savaşın Beşinci Günü (9 Haziran 1967)

Eşkol: “Taziyelerimizi Kabul Edin”

İsrail’in Golan Tepelerini İşgal Harekâtı

Nâsır’ın İstifa Açıklaması

Savaşın Altıncı Günü (10 Haziran 1967)

SSCB: “İsrail Saldırıları Kayıtsız Şartsız Durdurmazsa, Askerî Önlemler Dâhil Olmak Üzere Gereken Her Türlü Tedbiri Alırız”

ABD-SSCB Kırmızı Hat Diplomasisi (10 Haziran 1967)

ABD-İsrail Arasında Liberty Nota Teatileri (10 Haziran 1967)

Sonuç: Hiç Bitmeyen Savaş

Nâsır ve Arap Dünyası Açısından

İsrail Açısından

ABD Açısından

Sovyetler Birliği Açısından

Filistin Kurtuluş Örgütü’nün Silahlı Mücadelesi ve Birleşmiş Milletler’in Filistin Ulusal Kimliğini Tanıması

Arap-İsrail İhtilafı Çözüm Parametreleri: Barış için Toprak Formülü

Mısır-İsrail Anlaşması

ABD ve Ortadoğu Barış Süreci

İsrail-Ürdün Anlaşması

İsrail-Lübnan

İsrail-Suriye

ABD’nin Değişen Rolü

Aktörler

Kaynakça

Dizin

1967 Arap-İsrail Savaşı

 

“1967 yenilgisi herkes açısından tam bir sürprizdi. Mısır zafer kazanmayı beklemiyor olabilirdi, ancak hiç kimse bu kadar büyük ölçekte bir yenilgiye hazır değildi. Ruslar dâhil herkes şoktaydı, İsrailliler sevinçten uçuyordu, Arap dünyası tam bir şaşkınlık içindeydi, Nâsır bir enkazın ortasında kalmış, bir şeyler kurtarmaya çalışıyordu.”

1967 Arap-İsrail Savaşı, modern Ortadoğu tarihinde dönüm noktası teşkil etmiştir:

İsrail ordusu, 5-10 Haziran 1967’de altı gün süren Araplar ile İsrail arasındaki bu üçüncü savaşta, Mısır, Suriye ve Ürdün ordularını ağır bir hezimete uğratmış, Ürdün’den Batı Şeria ve Doğu Kudüs’ü, Mısır’dan Gazze Şeridi ve Sina yarımadasını ve Suriye’den Golan tepelerini ele geçirmiştir. İsrail’in tarihindeki en büyük askerî zaferi kazandığı bu savaşa, Savunma Bakanı Moşe Dayan tarafından, Tevrat’ta yaratılışın altı günde gerçekleştiği bilgisine atfen “Altı Gün Savaşı” adı verilmiştir.

Mısır, sadece 20.000 askerini, hava kuvvetlerinin neredeyse tamamını, Gazze ve Sina yarımadasını kaybetmekle kalmamış, bölgesel ve uluslararası itibarını yitirmiştir.

Arapların ve Arap dünyasının lideri konumundaki Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnâsır büyük bir prestij kaybına uğramıştır. Arap milliyetçiliği akımı bu tarihten sonra düşüşe geçmiştir.

Araplar bu savaşa “Felaket” (El-Naksah) adını vermiştir:

“İsrailliler tarafından verilen adıyla Altı Gün Savaşı, Arapların unutması gereken bir savaştır. Felaket … Arapların 20. yüzyıldaki en büyük mağlubiyeti olarak hatırlanacaktır… Bugün Arap dünyasını etkileyen ne varsa, izleri 1967 Savaşı’nın yarattığı yenilgiye kadar gitmektedir. Bu savaş, Araplar için, I. Dünya Savaşı’nın Fransa, Almanya ve İngiltere için ifade ettiğinden daha büyük öneme ve anlama sahiptir… 1967 Savaşı’nın sonucunda kaybedilen Arap nesli, siperlerde ya da zaten parçalanmakta olan Osmanlı İmparatorluğu’na karşı ayaklanmada, hattâ Arap dünyasını, var olmak için sömürgeci güçlerin desteğine bağımlı devletlere parçalayan Sykes-Picot Antlaşması’nı tersine çevirmeye çalışırken ölmedi. Onurlarını kaybettikleri ve liderleri ve liderlerinin yönettiği hükümetler kadar suçlu oldukları için kayıp bir nesil oldular. 1948 Arap-İsrail savaşından farklı olarak 1967 felaketi, Arap dünyasını tüketen yozlaşmaya ve bazı Arap liderlerinin hain davranışlarına bağlanamaz. 1967 savaşını kaybeden Arap halkı ve son beş asrın en popüler Arap lideri Nâsır’dı… Tıpkı bireylerin aile fertlerinin intiharının gölgesinde yaşaması gibi, 21. yüzyılın Arapları da bu olayın gölgesinde yaşamaktadır.

Haziran savaşının Mısır ve tüm Arap dünyası üzerindeki travmatik etkisini abartmak zordur. Bir süre herkes şoktaydı, felaketin büyüklüğünü anlayamıyor ya da sonuçlarıyla yüzleşemiyordu.”

1967 Arap-İsrail Savaşı, Eisenhower, Kennedy ve Johnson yönetimlerinin, 1956 Süveyş Savaşı’ndan sonra yeni bir Arap-İsrail çatışmasını önlemedeki başarısızlıklarının simgesidir. Bu Savaş sonrasında Johnson yönetimi, Arap komşularıyla barış anlaşmaları karşılığında İsrail’in işgal ettiği topraklardan çekilmesini istemiştir. Barış karşılığı toprak olarak adlandırılan bu formül, Trump yönetimine kadar, ABD’nin Arap-İsrail ihtilafının çözüme kavuşturulması ve Ortadoğu barış süreci girişimlerinin temelini teşkil etmiştir.

Altı gün süren, ancak tüm Ortadoğu siyaseti, Arap-İsrail barış süreçleri, bölgedeki jeopolitik güç dengeleri ve ortaya çıkardığı yeni ihtilaf alanları nedeniyle etkileri bugün dahi hissedilen 1967 Arap-İsrail Savaşı’nın neden ve nasıl çıktığı ve savaş sırasında neler yaşandığı sorularına yanıt aramadan önce, savaşa giden süreçte etkili olan faktörleri açıklamak gerekmektedir.

 

 

 

Ferhat Balekoğlu

1973 yılında doğmuştur. 1995 yılında Ankara Üniversitesi’nden mezun olmuş, daha sonra İngiltere’de Uluslararası Politika alanında yüksek lisans ve doktorasını tamamlamıştır. Uluslararası ilişkiler, diplomasi ve dış politika alanlarına ilgi duyan Ferhat Balekoğlu, ABD’de ve Avrupa’da farklı ülkelerde yaşamış ve dünyanın birçok ülkesine seyahat etmiştir. Evli ve bir çocuk babasıdır. Doğu Batı Yayınları’ndan çıkan diğer kitapları: Tarihî Konuşmalar: 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (2021); Diplomasi Tarihi-1: Küba Füze Krizi 1962 (2021); Diplomasi Tarihi-3: Kürt Dosyası 1972-1975 (2021); Diplomasi Tarihi-4: Sovyetler’in Afganis­tan’ı İşgali 1978-1979 (2021).