Niran ile Ziryab

Önsöz

Masalları derlerken bir aşk hikâyesi buldum. Niran ile Ebul Hasan Ali bin Nafî adında iki sanatçının çarpıcı hikâyesi. Niran, Yemenli köle bir ailenin kızı. Siyah elmas gibi gür saçları, biçimli dudakları, inci gibi dişleri, esmer teni, yanaklarındaki gamzeleriyle insanın içini sevdayla ürperten, hüzün dolu sesiyle insanları derinden etkileyen yetenekli bir kız.

Ali bin Nafî ise 789 yılı Harran (Urfa) doğumlu. Sonradan Ziryab adıyla ün yapacaktır. Ailesi Musul’a göçmüş, babası kervan yolunda öldürülmüş kervancıbaşı Nafî. Ali sekiz yaşında öksüz kalmış. Annesi oğlunun müzik yeteneğinin farkında ve yaman bir kadın. O zor şartlarda Ali Nafî’yi Bağdat Müzik Okulu’na götürmüş. Okul müdürü dönemin en ünlü müzisyeni ve halife nedimi İshak el Musulî’dir. Niran da o okulda okumakta ve Halife Harun Reşid’in haremi için eğitilmektedir, Ali Nafi’den bir yaş küçüktür. On yıl aynı okulda okumuş, birbirlerine âşık olmuşlar. Bu âşıkları zorla ayırıp Ali Nafî’yi Mart 809 yılında sürgüne yollamışlar. Bu iki genç kavuşmak için insanüstü bir çaba vermiş, yaralanmış, ölümden dönmüş, acı çekmiş ve uzun yıllar kavuşmaları imkânsız hale getirilmiş. Düşünceme göre Genceli Nizamî bu yaşanmış hikâyeden yola çıkarak 12. yüzyılda Kerem ile Aslı’yı yazmış.

Ali Nafî, bütün Kuzey Afrika’da konserler verip hikâyeler anlatarak Endülüs’e geçen Doğulu ilk sanatçı. Niran ise can havliyle Halife Emin’in tacizlerinden kurtulmaya çalışırken, kendisini bugün Ortadoğu’da yaşanan taciz, soygun, kan ve ilkellik benzeri bir savaşın içinde bulmuş.

Acaba bu iki âşık kavuşacak mı diye bu sarsıcı hikâyenin peşine düştüm. O çağlarla günümüzün benzerlikleri beni şaşırttı. Benden önce her yüz yılda bu hikâyeyi araştıran tarihçiler ve yazarlar olmuş. Ziryab bunu hissetmiş olmalı ki, ölmeden önce aynen şöyle demiş: “Belki bir gün uzak bir yerde, belki yüz yıl, belki bin yıl sonra yabancı bir kentin dar bir odasında birileri benim hayatımı yazacak. Benim yüzümün şeklinden, gözümün renginden, düşüncelerimden, arzularımdan, acılarımdan haberi olmayacak. Benden kalan şarkılardan beni keşfetmeye çalışacak kim bilir...”

Onun hayatını araştıranlar, acaba onun hakkında ne yazmışlar? Hayatı neden hep merak konusu olmuş? Günümüzde de eğitim vermeye devam eden Avrupa’nın ilk karma müzik okulunu Endülüs’te açtığı için mi? Müzikte yaptığı yeniliklerden ötürü mü? Giyim ve sofra kültürünü değiştirmedeki rolünden mi? Endülüs Emiri II. Abdurrahman’ın reformlar yapmasına sunduğu katkı mı? En önemlisi de Niran ile Ziryab’ın kavuşmuş olup olmadığı merakı mı? Bütün bunlar sırlarla dolu büyük bir hikâye.

10. yüzyıldan beri Ziryab ile ilgili yazılan –ulaşabildiğim- birçok dildeki yazıyı, makaleyi ve araştırmayı derleyip –çevirterek– merakla okudum; yukarıdaki sorulara benzer yüzlerce soruya yanıtlar aradım. Gittiği şehirlere gidip yaşadığı mekânları buldum. Mezopotamya ve Endülüs’ün en büyük ırmakları Dicle ile Guadalquivir’in kıyısına oturup onun sesiyle mırıldandım, notlar aldım, Ziryab’ın pabuçları içinde yürümeye çalıştım. Niran’ı hayal ettim. Bu hikâye iki âşık hakkında yazılmış kapsamlı iki cilt roman oldu. Daha onlarca roman yazılsa, filmler yapılsa, bütün yönleri ile bu aşk efsanesini anlatmaya yetmez. Bu hikâye onların hayatına açılmış küçük bir pencere. Sizleri o pencereden bakmaya davet etsem acaba çok şey mi istemiş olurum?

Yücel Feyzioğlu
Datça, Ağustos 2013- Köln, Ekim 2023

Yücel Feyzioğlu

1946 yılında Kars’ta dünyaya geldi. Cilavuz İlköğretmen Okulu’nu bitirdikten sonra Almanya’da Goethe Enstitüsü’nde dil eğitimi gördü. Andersson Yazarlık Akademisini bitirdi, öğretmenlik yaptı. 1985 yılından beri serbest yazar ve Alman Yazarlar Birliği üyesidir.

Yazdığı kitaplarla yurtdışındaki çocuklarımızın Türkçe okumasını, kül­türümüzle bağ kurmasını sağladı. “Keloğlan” masal dizisi çeşitli dillere çev­rildi. 1974 yılından beri Anadolu ve Mezopotamya’dan, Türk, Kürt, Sür­yani, Arap masallarını; 1982 yılından itibaren de Orta Asya’dan Avrupa içlerine kadar Türklerin yaşadığı 24 ülkeden Kardeş Masalları derledi, çağdaş psikolojinin ihtiyaçlarını dikkate alarak onları yeniden yazdı ve 32 kitapta yayımladı. Kaşgarlı Mahmud’dan beri kendi alanında yapılmış en kapsamlı çalışma kabul edilen bu masal dizisine Elginkan Vakfı 2011 yılı Türk Kültürünü Araştırma Ödülü, Türksav 2011 yılı Türk Dünyasına Hiz­met Ödülü ve Türksoy 2019 yılı Cengiz Aytmatov Ödülü verdi. 2002 yılında bu diziden Sihirli Limon (Die Zau­berzitrone) adlı kitabı, Almanya NRV-Eğitim ve Bilim Bakanlığı’nın hazırladığı “Çocukların zihninde hayal dünyasını geliştiren 20 kitap” listesine seçildi. Ayrıca Avrupa Konseyi ve MEB’in talebi ile ilkokul 4. sınıflar için masallarla yazdığı İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi ders kitabı da 2016 yılında “Türkiye’nin en sevilen ders kitabı” seçildi. Yazarın yayımlanmış iki romanı ve iki hikâye kitabı da var.