Satranç Oynayan İki Adam

Osman Hamdi Bey (1842-1910): Türk sanat ve düşünce hayatına büyük katkılar sunmuş, Osmanlı Devleti’nin son döneminin önemli sanatçılarındandır. İstanbul’da dünyaya gelen Osman Hamdi Bey, ülkenin eğitim için yurt dışına gönderilen ilk öğrencilerinden ve ilk maden mühendislerinden olup, sadrazamlığa kadar yükselen İbrahim Ethem Bey’in oğludur. Paris’te hukuk eğitiminin yanısıra resim ve arkeoloji eğitimi de aldı, okuldaki hocaları, dönemin tanınmış ressamları olan Jean-Léon Gerôme ve Gustave Boulager idi. Osman Hamdi Bey’in, Paris’te bulunduğu dönemde Osmanlı Devleti, resim öğrenimi için Şeker Ahmet Paşa ve Süleyman Seyyid’i Paris’e gönderir. Bu üç isim, Batılı anlamda Türk resim sanatının ilk kuşağını oluşturur. 1 Ocak 1882’de padişah II. Abdülhamit, Osman Hamdi Beyi Türkiye’nin ilk güzel sanatlar okulu olan Sanayi-i Nefise Mektebi’nin müdürlüğüne tayin eder. Okul binasını Mimar Vallaury ile birlikte tasarlarlar. Binanın yapımı ve akademik kadronun kurulmasının ardından okul 2 Mart 1883’te öğretime açılır. Osman Hamdi Bey, kazılar neticesinde artan eserleri sergileyebilmek için bugünkü İstanbul Arkeoloji Müzesi binasını inşa ettirir. Sanayi Nefise Mektebi öğrencilerinin eserlerini mektebin büyük salonunda toplayarak Güzel Sanatlar Müzesi’nin çekirdeğini oluşturmaya başlar. Tüm bu çabaları, onu çağdaş Türk Müzeciliğinin kurucusu yapmıştır. İskender Lahdi, Osman Hamdi Bey tarafından 1887 yılında Sayda’daki (eski adi Sidon) kral mezarlarında yapılan arkeolojik kazılarda bulunmuştur. 1875 yılında Kadıköy’ün ilk belediye başkanı olarak görevlendirilir ve bu görevi bir yıl sürer. 1881’de Müze-i Hümayun (İmparatorluk Müzesi) Müdürü Anton Dethier’in ölümü üzerine padişahın şahsi emri ile müze müdürlüğüne atanır.

Eserlerinde oryantalizmin etkisi görülmekle birlikte, çalışan ve düşünen insan figürü ön plandadır. Osman Hamdi Bey’in eserlerinde arka plan ve ana kurguyu mimarî ögeler oluşturur. Kendi çektiği veya çektirdiği fotoğraflardan resimlerinin kompozisyonunun kurgusunu oluşturan ressamın bu yapı içerisine figürlerini ve tercih ettiği eşyaları yerleştirdiğini görmekteyiz. Türk resim sanatına figürü, kompozisyonun önemli bir ögesi olarak yerleştiren ilk sanatçı Osman Hamdi Bey’dir. Yapıtlarında titiz bir işçilik ve ayrıntı ön plandadır. Resim çalışmalarında fotoğrafları, kareleme yöntemiyle yararlanmıştır. 

Satranç Oynayan İki Adam: Mekân kurgusu mimarî yapıyı esas almaktadır. Mimarî yapı hakkında tarihi bir vesika özelliği taşımaktadır. Bir kahvehanenin mekânsal özelliklerini yansıtması bakımından önemli bir çalışmadır. Bu resimde, Osmanlı sosyal hayatına dair önemli ipuçlarına rastlamak mümkündür. Osman Hamdi Bey’in resimlerinde, Osmanlı insanı “aydın” kimliğiyle yer almaktadır. Sosyal mekânlar da bu aydın insanlar tarafından kullanılan, tarihî yerlerdir.