Angora'dan Ankara'ya

Özet

Ertelenmiş Bir Basım için Giriş

Ankara Tarihine İlişkin Genel Eserler

Uzman Tarih Eserleri

Mimari ve Kentsel Planlama Yaklaşımı

Tanıklıklar

(Ek) Bibliografya

Kısaltmalar

Epigraf

Giriş

Birkaç Ön Bilgi

       Bir Dönüm Noktasında Koşullara Bağlı Bir Çalışma mı?

        “Neden Ankara?”

        “Bir Başkentin Doğuşu”

“Konunun” Tanımlanması

       Başkent, İlginç Bir “Konu” mudur?

       Bir İmar Sürecinin İncelenmesi

Kaynaklar ve Yöntemler

       Hangi Kaynaklar? Önyargılar ve Sınırlar

       Yöntem Sorunları

Birinci Bölüm: Eski Bir Anadolu Şehrinin Keskin Dönüşümü

Nitelikleri Olmayan Bir Taşra Başkenti mi?

       Yarı Kırsal Fizyonomiye Sahip Ahşaptan ve Kerpiçten Yapılmış Bir Şehir

       Son Zamanlardaki Kargaşaların İzleri ve Toplumsal ve Kentsel Alanların Geleneksel Örgütlenmesi

       Geç Osmanlı Şehirciliğinin İzleri

       Şehirde Bilinen Bir Güzergâh: 27 Aralık 1919’da Mustafa Kemal’in Ankara’ya Gelişi

Savaşın Şaşkınlığı: Sığınak Şehir, İsyancı Şehir ve Askerî Şehir

       Kentsel Alanın Krizi ve Askerîleşmesi

       Yeni Bir Topolojiye Doğru: Yerlerin Yeniden Tahsis Edilmesi

“Angora’nın Başkent Oluşu”: Rastlantılar ve Zorunluluklar

       Hızlı Ama Haklı Bir Karar

       Tartışmalar, Yorumlar ve Spekülasyonlar

       Tepkiler: Şaşkınlık, Kötü Niyet ve Karşı Koyma

Ekler

İkinci Bölüm: Hayal Kırıklığı Yaratan Yarınlar (1923-1928): Aciliyet, Doğaçlama ve İlk Planlama Tedbirleri

Eski ve Yeni Kadrolar: Yasal ve Ekonomik Zorunluluklar

       Uygun Bir Belediyenin Kurulması

       Bakanlık İnisiyatiflerinin Dağılması

       İlk İstimlak Tedbirleri: İhtiraslar ve Çelişkiler

        “Ebniye Kanunu’nun” Devam Etmesi ve “Kadastro Kanununun” Kabulü

Daha Hızlı Barındırmak ve İnşa Etmek: İhtiyaçlar, Zorluklar ve Gerçek İcraatlar

       Kaç Bina? Hassas Bir Tahmin

       Konut Krizi ve İfadeleri

       İmarın Önündeki Engeller: Meydan Okumadan Meydan Okumaya

       Kısmi İmar Planları: C. Ch. Lörcher’in Yeterince Takdir Edilmeyen Katkısı

       İlk Coğrafi Değerlendirme: Kentsel Yeniden Yapılanmanın Başlangıcı mı?

Geçicilikten Çıkmak için: 1927-1928 Tarihli İmar Yarışması

       Belirleyici Bir Kararın Doğuşu

       Yarışmanın Düzenlenmesi: Prosedürler ve Talimatlar

       Jüri, Kararı ve Üç Ön Proje

Üçüncü Bölüm: Planlanan İmarın Sıkıntıları ve Talihsizlikleri: Normdan Sapmalara (1929-1938)

Hermann Jansen’in Zaferi ve Tahliyesi: Ölü Doğan İnşaat Planları Dönemi

       Ankara Şehri İmar Müdürlüğü’nün Kurulması ve Değişimi

       Jansen’in İlk Planı: “Varış Çizgisine Doğru İlerleme mi”?

       Jansen’inin İkinci Planı ve “Büyük Projeler”

       Yetki Kaybı, Talimatların İhlal Edilmesi ve Planın Uygulanmasının Önündeki Engeller

       Belediyeye Atanma ve Jansen’in “Ayrılması”

İkame Aktörler, Tamamlayıcı Aktörler ve Alman Etkileri

       Belediyenin Yeni İşlevleri: Nöbet Değişimi mi?

       Bakanlıklar, Müdürlükler ve Milli Özel Sektör: Daha İyi Bir İstişare mi?

       Şehircilik Konusunda Cermen Etkisinin Doruğu

Kentsel Gelişmenin Zıt Gerçekliği: Düzensizlik ve Yeniden Dağıtım

       İlân Edilmiş İnşaatlar, Devam Eden Konut Krizi ve Kaçak Yapılar

       Yoğunluk Sorunları ve Biçim Seçimleri

       Yapı Kooperatiflerinin Umut Verici Şekilde Devreye Girmesi

       Parçalanmanın Başlangıcı ya da “Ankara’nın Öbekleşmesi”

       Ağların Seçilerek Kurulması

Ekler

Dördüncü Bölüm: Atatürk Sonrası Ankara (1939-1950)  Ölçek, Ritim Değişikliği ve Geç Uyum Girişimleri

Baskılar, Yeni Ufuklar ve Yasal Girişimler

       Savaş Bağlamı, Bekle Gör Yaklaşımı ve Kısmi Tepkiler

       Gerçek Ama Çok Yavaş Bir Farkındalık

       Haziran 1948 Tarihli Yasalar: İçerik ve Kapsam

       Yeni Modeller, Yeni Uygulamalar mı?

Şehirden Büyükşehire: Dağılma, Yeni Konut Şekilleri ve Yeni Merkeziyetler

       Demografik Kopuşlar ve Ölçeğin Değişmesi

       Konut Biçimleri, Konut Politikası, Kooperatif ve Gecekondu

       Kentsel Mekânın Yeni Bir Farklılaşmasına ve Yeni Bir Örgütlenmesine Doğru mu Gidildi?

       Kamu Şebekeleri ve Teçhizatları: Çabalar ve Eşitsizlikler

Prestij Cazibesi: Şehre Karşı Anıt

       Saraçoğlu Mahallesi: Kaçınılmaz Bir Sapma mıdır?

       TBMM’nin Üçüncü Binası: Prestijin Bedeli

       Anıtkabir: Başkent için Görkemli Bir Mozole

Genel Sonuç

1950 Bilançosu Nedir? Kaçırılmış Bir Fırsat mı?

1993’te Bu Kurucu Yıllardan Geriye Ne Kaldı?

Son Söz Olarak: Ankara, Marjinalleşmiş ve Askıya Alınmış Bir Başkent midir?

METİN DIŞI BELGELER

Yayımlanmamış Belgeler

EKLER

İmarın Önemli Aktörleri/Tanıkları

1920 ila 1950 Yılları Arasında Ankara Valileri ve Belediye Başkanları

Valiler

Belediye Başkanları

Kent Planlaması ve Mimari Kronoloji

Yasal-Kurumsal Kronoloji: İmarın Çerçeveleri

Ekonomik Kronoloji

Dergiler

Mimar/Arkitekt

       Dergideki Anonim ya da Kolektif Makaleler

Belediyeler Dergisi ve Sonraki Şekli İller ve Belediyeler Dergisi

       Dergideki Anonim ya da Kolektif Makaleler

Karınca Dergisi

       Dergideki Anonim ya da Kolektif Makaleler

Mimarlık Dergisi

       Dergideki Anonim ya da Kolektif Makaleler

Kaynakça

Eser ve Eser Bölümleri (Kitap?)

Makaleler

Basın

Ek Kaynaklar

Özet

Bu inceleme, 1919-1950 dönemi boyunca kentsel proje ile fiilî (de facto) kentsel dinamikler arasındaki daimi bir çelişkiyi içeren bir imar sürecinin özel koşullarını –özellikle dönemin Türk kaynaklarını temel alarak– çözümlemeyi amaçlar. Birbirini izleyen her dönem (toplamda dört dönem belirledik: 1919-1923, ardından 1923-1928, 1928-1938 ve son olarak 1938-1950) için hem bağlam hem aktörler hem de sürecin somut ifadelerini dikkate almaya gayret ettik. I. Dünya Savaşı’nın ardından Ankara, 20 bin kadarlık bir nüfusa sahip Batı Anadolu’nun ortasında mütevazı bir idare merkeziydi. 1923 –kentin resmî olarak başkentliğe terfi etme tarihi– ile 1928 arasında tutarlı herhangi bir “imar siyaseti” yürütülmemiştir. Belediyenin gücü sağlamlaştırılmış olsa da katılımcılar (bakanlıklar, belediyeler, özel aktörler) arasındaki koordinasyon zayıflığı her türlü fiilî gerçekleşmeye engel oluyordu. Yeni devletin yönetici kadroları, oturacak düzgün konut bulamıyordu. Bu kaygıya karşı yetkililer, Ankara’yı genel ve ileriye dönük bir “imar planı”yla donatmak için 1927’de “uluslararası bir yarışma” düzenlemeye karar verdiler. Aynı dönemde 1928’de İçişleri Bakanlığı’na bağlı olan “Ankara İmar Müdürlüğü” kuruldu. Gönüllülüğün kısmen en açık olduğu 1930’lar dönem olarak ayrılıp belirginleşir. Ancak seferber edilen olanaklar yetersiz kalmıştır. Böylece Ankara’nın imarı, özel ve sınıfsal çıkarların eline bırakılmıştır. 1950’de resmî olarak yaklaşık 300 bin kişilik bir nüfusun neredeyse yarısı doğru düzgün bir evde yaşamıyordu. Belediye eşit şekilde su dağıtımını sağlayacak olanakları bile yokken devlet prestijli projelere yatırım yapmayı tercih etmişti. Sonuç olarak, Ankara örneği, proje şehirciliği ile gerçek kentleşme, hayal edilen/planlanan şehir ile fiilen meydana getirilen şehir arasındaki farkı çarpıcı şekilde gösterir. 

Jean-François Pérouse

Toulouse Jean-Jaurès Üniversitesi’nde öğretim üyesidir. Ecole Normale Supérieure’den mezundur; coğrafya ve Türkçe dili alanlarında çift bir uzmanlığa sahiptir. 1994’te Angora’dan Ankara’ya Bir Başkentin Doğuşu (1919-1950) başlıklı teziyle sosyal coğrafya-şehircilik alanlarında doktora derecesini aldı. Çeşitli kurumlarda çalıştı: Marmara Üniversitesi, Fransız Anadolu Araştırma Enstitüsü-IFEA, Galatasaray Üniversitesi, GSMSÜ. IFEA bünyesindeki İstanbul Şehir Gözlem Merkezi’nde (Observatoire Urbain d’Istanbul) araştırmaları uzun bir süre yürüttü. Pek çok akademik süreli yayın ve derlemede İstanbul’un kentsel gelişiminin değişik yüzleri ve Türkiye hakkında Fransızca, Türkçe, Almanca ve İngilizce makaleleri yayımlandı. Halen EJTS (European Journal of Turkish Studies, www.ejts.org) dergisinin yayın kurulunda bulunuyor. Yazdığı ve editörlüğünü yaptığı kitaplar arasında, Villes du Tiers Monde (Hâtier, 1993), La Turquie en Marche (La Martinière, 2004), Villes et Risques (Economica/Anthropos, 2006), Constantinople 1900. Voyage photographique de T. Wild (Kallimages, 2010), İstanbul’la Yüzleşme Denemeleri. Çeperler, Hareketlilik ve Kentsel Bellek (İletişim, 2011) ve Istanbul Planète. Capitale mondiale du XXI^ème siècle (Paris: La Découverte, 2017) bulunmaktadır.

Ayşe Meral

1971 doğumlu ve 1990 yılına kadar Fransa’da yaşayan Ayşe Meral, Galatasaray Lisesi’nden mezun olduktan sonra İstanbul Üniversitesi Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünde eğitimini sürdürmüştür. 1995 yılından itibaren çeşitli Fransızca eserleri Türkçeye kazandırmıştır. Çevirdiği ­kitaplardan bazı­ları: Étienne Gilson, Ortaçağ’da Felsefe; Jean-Jacques Rousseau, Toplum Sözleşmesi; Voltaire, Candide; Mircea Eliade, Ebedi Dönüş Miti; Étienne de La Boétie, Gönüllü Kulluk Üzerine Söylev; Gilles Deleuze, Proust ve Göstergeler; Aliocha Wald Lasowski, Althusser ve Biz.