İndra yaşayan dünyanın kralıdır. Neşe kazandıran, nesiller çoğaltan, yiyecek veren, at arabalarına hız katan ineklerin koruyucudur. O harikalar yaratan bir tanrıdır. Güneş ve şafağı doğuran odur, suları kurtarıp akıtan tanrıdır, kuraklıkları giderir. İnsanlar gibi gerçek hediyeler verir, altınlar dağıtır, mutluluk bahşeder ve güç kazandırır. Nefret içindeki düşmanlara engel olandır, insan boylarının arasına karışır, uzaklara yayılır; ozanlar öfkesi dayanılmaz olan “kral İndra’yı” sonsuza dek överler. Onun tanrı olarak en önemli işlevleri, başta Vritra olmak üzere ifritlerle savaşması, insanların ihtiyacı olan suları getirmesi, sığırlar vermesi, insanların çeşitli ihtiyaçlarını karşılaması ve onları düşman güçlerden korumasıdır. Veda döneminde tanrılar insanlar gibi düşünüldüğünden onlardan söz ederken de bir insanda var olan özellikler sıralanır. Rigveda’da İndra için zaman zaman “neşeli, öfkeli, ün seven, övgüye düşkün, güzel yanaklı, güzel çeneli, hep genç olan, baba, kardeş” gibi insansal nitelikler sayılır.
İndra, Hint toplumunu birarada tutan güçlü bir etkiye sahip, Hint Tarihi’nin vazgeçilmez bir unsuru olarak ortaya çıkmıştır. Tanrı ve kral İndra bize Hindistan’ın ulusal kimliğini, bu kimliğin oluşumunda diğer toplumlardan olan temel farklılığı gösterir. Anlatılan İndra efsaneleri uzun yıllar içinde biçimlenen ve “Hindistan” olma yolunda ilerleyen toplumun toplumsal bilinçaltını da gösterir ve bu açıdan çok değerlidirler.
- Yazar: Korhan Kaya
- Kitabın Başlığı: İndra: Tanrı ve Kral
- Yayına Hazırlayan: Taşkın Takış
- Kapak Tasarımı: Harun Ak
- Dizi Bilgisi: Doğu Batı Yayınları - 393; Antropoloji Dizisi - 24
- Basım Bilgileri: 1. Basım: Haziran 2023
- Sayfa Sayısı: 214
- ISBN: 978-625-8123-49-4
- Boyutları: 13,5 x 21
- Kapak Resmi: “İndra: Fırtınaların Efendisi ve Tanrılar Ülkesinin Kralı”, 1200’ler, Philadelphia Sanat Müzesi, sanatçısı bilinmiyor.
Kısaltmalar
Sunuş
İndra Adı Üzerine
İndra’nın Bazı Özellikleri
Veda Döneminde İndra
İndra Somapā
İndra Vritrahan
İndra ve Müttefik Tanrılar
İndra-Varuna
İndra-Agni
İndra-Vishnu
İndra-Sūrya
İndra ve İlişkili Başka
Tanrılar
Çatışma (Āri-Āri ve Āri-Dāsa/Dasyu Savaşları)
Kral İndra
Hindistan Āryanları ile
İran Āryanları Arasındaki Çekişmeler
Hint-Āri Oluşumu Üzerine
Bir Görüş
Rigveda-Avesta
Brāhmanalar Döneminde İndra
Upanishadlar Döneminde İndra
Destan ve Purāna Döneminde İndra
A. İndra ve Vritra Arasındaki Mücadele
B. İndra ve Vishnu
C. İndra ve Ermişler
Ç. İndra ve Çeşitli Efsaneler
Sonsöz
Rigveda’dan Seçme İndra İlahileri
Kaynakça
Dizin
Sunuş
Adı Mitannilerde geçen, Avesta kutsal
metinlerinde silik bir şekilde söz edilen, dolayısıyla Sanskrit kaynaklardan başka
hiçbir yerde hiçbir şekilde geçmemiş ve işlenmemiş olan İndra, Hint Edebiyatı’nın
ve Hindoloji biliminin bel kemiğini oluşturur dersek çok da abartmış olmayız.
En eski edebî kayıt olan Rigveda’dan itibaren bütün bir Sanskrit
edebiyatı onun adını anmadan edemez. İndra kavramı nasıl ortaya çıktı? O bir Āryan kral iken önemli işler
sonucunda bir tanrıya mı dönüştürüldü? Veda döneminin en büyük tanrısının
Destan ve Purāna döneminde önemi azalırken ona olan inanç neden tamamen terk
edilmemişti? Öte yandan neden İran’da “ifrit” olarak kabul edilmişti?
İndra problemi Āri istilaları sorununun da
tam merkezinde yer almaktadır. Takip edilen izler bizleri Mittaniler, Asurlular
gibi kadim uygarlıklara kadar götürmektedir. Konu elbette ki arkeoloji,
dilbilim, etnoloji, halkbilim, hindoloji, iranoloji, antropoloji gibi birçok
disiplini ilgilendirmekte, o bakımdan da üzerinde dikkatle ve titizlikle durmayı
gerektirmektedir.
Bir “İndra incelemesi” yapmaya en uygun bilimsel disiplin
Hindoloji bilimidir. Ait olduğumuz yerden, Hindoloji bakış açısından bakacak
olursak, konuyu dört bölümde incelemek uygun olacaktır: Vedalar
döneminde İndra, Brāhmanalar döneminde İndra, Upanishadlar döneminde İndra,
Destanlar ve Purānalar döneminde İndra. Konunun baş kaynağı Rigveda’dır ve bu
kitaba baktığımızda İndra’nın nasıl şekillendiğini ayrıntılarıyla
görebilmekteyiz. Tipi, özellikleri, yaptığı savaşlar, ifritlerle mücadeleleri,
Soma içkisine olan düşkünlüğü, kılık değiştirebilmesi, diğer tanrılarla yan
yana duruşu ve daha birçok konu bu önemli tarihî kayıt sayesinde açıklığa kavuşmaktadır.
Bu arada ister istemez İran Āryanları ve Hint Āryanları arasındaki farkı ortaya
koymak da konuya dâhil edilmek durumundadır. Dasyu ve Dāsalarla yapılan
mücadeleler kadar Ārilerin kendi aralarında yaptıkları savaşlar da o zamanki coğrafyada
toplumların ayrışmasında ve belirginleşmelerinde önemli bir rol oynamıştır.
Rigveda’nın en eski kısmı 6. kitaptır.
Bunu 3 ve 7. kitaplar izler. Daha sonra 4 ve 2, sonra da 5 ve 8. kitaplar
gelir. Bu eskilik durumu da araştırmalarda dikkate alınmalıdır. Ermiş aileleri
ilâhileri yazanlardır. Bunlar o zamanın önemli aşiretleridirler. Bir yerde (IV,
23; 1-6) şöyle yazar:
“Hangi din adamının kurbanı onu Soma’da ve onun kaynağında
keyifli kıldı? İçki içip keyiflenirken Yüce Olan görkemli zenginliğini çoğalttı.
Onun ziyafet arkadaşı hangi kahraman oldu? Kim onun merhametinin ortağı oldu?
Onun harika işleri hakkında biz ne bildik? Dindar kişiye o hangi sıklıkta yardıma
gelir? İndra yakarışları nasıl işitir? Yakaranın isteklerini nasıl hatırda
tutar? Eskiden yaptığı cömert işler nelerdir? Ozanı [güçle] dolduran onu, ne
sebepten çağırırlar? Çabalayan din adamı nasıl onun sahip olduğu zenginliği
kazanır? Tanrı benim doğruluk dolu dualarımı, beğendiği saygıyı kabul ederek,
hatırında tutsun. Şafak sökerken tanrı ölümlüyle ne tür bir dostluk kurmayı
tercih eder? Kendisini sevenleri, sağlam bağlılıkla etrafını saranları o nasıl
sever? Dostlarınla kurduğun dostluk büyük mü? Bizimle olan kardeşliğini ne
zaman anlatabiliriz?”
İndra’nın Brāhmana kutsal metinlerindeki izini sürdüğümüzde
Vedalar’daki bilginin Brāhman kurbancılığı
çerçevesinde birtakım değişikliklerle yeniden anlatıldığını görürüz. Bu dönem
Sarasvatī ile Drishadvati nehirleri arasında bulunan ve adına Bhāratavarta denilen ülkenin
iskân edilmesi ve burada yeni bir toplumun oluşması dönemidir. Dört kast net
olarak ayrışır. İndra’nın Vritra ile olan savaşı yeniden ve biraz daha ayrıntılı
olarak anlatılır. İndra’nın şimşeğini fırlattığında yorgun düşmesinden, hattâ Vritra’dan korkmasından söz
edilmeye başlanır. Bu korku giderek Brāhman öldürme korkusuna dönüştürülür.
Destan ve Purāna döneminde toplumun bütünüyle Brāhman egemenliğine girmesi
sonucu Vedalar’ın cesur ve güçlü tanrısı İndra, onlardan daha aşağıda
gösterilen bir “kıyaslanma tanrısına” dönüştürülür. Hem ifritler hem de ermişler
ona çeşitli hakaretler yağdırırlar.
Upanishadlar’da ise İndra’nın
ağzından felsefe yaptırılır. Mitoloji bağlamının dışına çıkılarak bu karakterde
bir tanrıyı felsefenin içine dâhil etmek gene İndra adının büyüklüğünün bir kanıtıdır.
Böylece bu çalışmada korkusuz kahraman İndra ile savaştığı
ifritten korkup kaçan İndra’ya, erkekçe gücün sahibi İndra’dan ermişlerin kadınlarını
baştan çıkartmaya çalışan İndra’ya ve nihayet “filozof İndra”ya kadar bu
kral-tanrının ya da tanrı-kralın birçok yönünü görmüş oluruz.
Bütün bir Sanskrit edebiyatını elden geçirerek en ufak noktalara
kadar İndra’yı araştırmak ve incelemek oldukça zahmetli bir iş olacaktır. Ayrıca
buna gerek olup olmadığı da sorulabilir. Onun yerine en ünlü ve en önemli
efsaneler incelenirse zaten ortaya çıkan sonuç daha küçük verilere gitmenin
gereksizliğini de kendiliğinden ortaya koyar. O nedenle bu kitapta büyük ve
önemli efsanelerden hareketle İndra’nın izi sürülmüş ve Hint toplumunun değişimine
paralel olarak yarattıkları tanrının da karakterinin ve özelliklerinin değişimine
dikkat çekilmiştir. İndra’yı başlangıcından bu yana takip etmek bir anlamda
Hindistan’ın oluşumunu en erken dönemlerden itibaren anlamaya gayret etmektir.
Tanrı ve kral İndra bize Hindistan’ın ulusal kimliğini, bu kimliğin
oluşmasındaki omurga niteliğindeki yapının sağlamlığını göstermektedir. Destan
ve Purāna dönemindeki her türlü aşağılamada bile aslında onun büyüklüğünü
görürüz. O Hindistan’ı birarada tutan en erkenden kullanılmış yapı taşıdır.
Bu çalışmayı yaparken en başta Rigveda’yı, sonra diğer
Vedalar’ı temel aldım. Basımı 2018 yılında gerçekleşen Rigveda çevirim
olmasaydı böyle bir çalışma yapmaya kalkışamazdım. Brāhmanalar kısmında Şatapatha
ve Aitareya Brāhmanalar’dan
yararlandım. Destanlar ve Purānalar bölümünde Mahābhārata ve Rāmāyana destanlarıyla
belli başlı Purānalar olan Vishnu, Bhāgavata,
Mārkandeya gibi büyük Purānaları kullandım. Upanishadlar, Cātakalar
ve Kathāsaritsāgara gibi Sanskrit edebiyatının en temel ve en önemli
kaynaklarına bakmayı da ihmal etmedim. Vettam Mani’nin Purānic Encyclopedia’sı
oldukça yararlı oldu. İran Ārileri araştırılırken çok sayıda kaynak gerekti.
Hindistan’dan getirtilen Sanskrit ve İngilizce yazılmış kaynak kitaplara ek
olarak çok sayıda Türkçe kaynak bulmak da mümkün oldu. Dumézil’in Mit ve
Destan’ı Kāvya Ushanas konusunu aydınlatmaya yetti de arttı bile. Elimdeki Avesta ile ilgili
kaynaklarla Rigveda ve Sanskrit kaynaklar birleşince
korkutucu derecede büyük bir konu ortaya çıkmış oldu. Bu kitapta ancak tadımlık
bir bilgi verebildim. Ama konunun önemi ve ciddiyeti de ortaya çıkmış oldu.
Sonuçta Hindoloji profesörü Abidin İtil’in 1963’de yazdığı “İndra-Dharma” adlı mükemmel
makalesinden sonra Hindoloji alanında İndra ile ilgili ilham verici bir çalışma,
tüm zorluklarına karşın bitirilmiş oldu. Umarım okuyucusu için yararlı olur.
Korhan
Kaya
Ankara 2023
Korhan
Kaya
1959 Ankara doğumlu olan Korhan Kaya, Anıttepe Lisesini
bitirdikten sonra 1977 yılında Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya
Fakültesi’nde Hindoloji ile tanıştı. 1985’te Hindoloji asistanı olan Korhan
Kaya, 2003 yılında aynı dalda profesör oldu. Görevi sırasında pek çok defa
Hindistan’a giderek oradaki üniversiteleri inceleme fırsatı yakaladı. 2015
Kasım ayında Uluslararası Hindoloji Konferansı için gittiği Delhi’de
(Rashtrapati Bhavan’da) Hindistan Cumhurbaşkanı ve ICCR Kurumu başkanı Prof.
Dr. Lokesh Chandra tarafından “seçkin Hindolog” ünvanı verildi ve bir şal ile
ödüllendirildi. Korhan Kaya’nın Hindoloji ile ilgili birçok makalesi, çeviri ve
telif olmak üzere 40’ın üzerinde kitabı bulunmaktadır.