Haz ve Günah: Bir Tanpınar Yorumu

Önsöz

I. Ütopik Dil

Tanpınar’ın İmgesel Dili

Mitik Dil/Dil ve Ritm

Dil ve Erotizm

Ütopik Dil/Dilin Ütopyalaştırılması

Tanpınar Diyalogları

II. Bütünlüğün Formları

İlm-i Simya

Aşk

Tabiat

Şiir

Musiki

III. Haz ve Günah

Kelimelerle Zehirlenmek

İlk Hikâye Son Roman

Sır/Esrar Peşinde Bir Ömür

Iskalama Oyunu

Simgesel Günah Simgesel Kefaret

Üçüncü Göz: Tanpınar’da Meşruiyet Sorunu

IV. İflas

Realite ve İflas

Kaynakça

Önsöz

Haz ve Günah: Bir Tanpınar Yorumu’nun birinci ve ikinci basımlarının yapıldığı tarihin üzerinden yaklaşık on bir yıl geçmiş. İlk iki basımının kısa sürede tükenmiş olması üçüncü basıma ihtiyaç olduğunu gösteriyordu. Herkesin tahmin edebileceği öncelikle akademik meşgaleler ve bilhassa benim tembelliğim yüzünden kitabın üçüncü basımı, kitabın birinci bölümünde yapmak istediğim değişikliklerin yapılamaması sebebiyle gecikti.

Haz ve Günah: Bir Tanpınar Yorumu’nun elinizdeki basımında birinci bölümün imge, sembol, metafor ve mit hakkındaki teorik kısımları gözden geçirilmiş ve büyük bir kısmı çıkarılmıştır. Çünkü kitap doğrudan doğruya Ahmet Hamdi Tanpınar’ın sanatkârlığı hakkında olduğundan, bahsi geçen teorik kısımlar fazla didaktik görünüyor ve ilgili terimlerin doğasından kaynaklanan sebeplerle anlaşılmalarını güçleştiren zorluklar içeriyordu. Nihayet Haz ve Günah: Bir Tanpınar Yorumu birinci bölümün girişine alınan imge hakkındaki mümkün olduğunca kısaltılmış bilginin hemen arkasından Tanpınar’ın eserlerine dair analizleri, yorumları ve tespitleri içermektedir.

Şüphesiz edebiyat araştırmalarına konu olabilecek sayısız metin vardır. Ancak bunların büyük bir kısmı herkes tarafından biliniyor, herkes tarafından okunmuş olsa bile araştırmacıya fazla yorum imkânı sağlayamayacak niteliktedir. Fakat bazen de öyle metinlerle karşılaşırsınız ki, hakkında ne kadar yorum, inceleme, tahlil ve tespit yapılırsa yapılsın anlamı tükenmez. Biz böyle eserlere şaheser diyoruz. Hem bizim edebiyatımızda hem de başka ülkelerin edebiyatlarında yazdığı eserlerin anlamı tükenmeyen yazarları vardır. Ahmet Hamdi Tanpınar bu sebeple Cervantes’ten Shakespeare’e, Dostoyevski’den ve Marcel Proust’a kadar bildiğimiz büyük isimlerle daima yan yanadır. Büyük yazarlar hakkında çalışmanın elbette bazı sıkıntıları vardır. Mesela onlar hakkında yerli veya yabancı birçok kimse inceleme kaleme almış, deneme yazmış veya akademik çalışma yapmıştır. Dolayısıyla hakkında yeni bir şey söylemek çok zordur. Üstelik Tanpınar gibi sadece edebiyatla değil, edebiyat dışında güzel sanatların hemen hemen hemen tamamıyla ve sosyal bilimlerin diğer alanlarıyla da meşgul olmuş ve daima büyük ve kalıcı olmak idealindeki bir sanatkârın eserlerini yorumlamak ayrıca güçlükler içerir.

Diğer yandan şaheserler hakkında çalışmanın ömrünüzü boşa harcamadığınızı gösteren bir tarafı vardır. Çünkü her okunduğunda yeniden keşfedilen, daima keşfedilecek yanları bulunan eserler, sıradan bir benzetmeyle söyleyecek olursak, emsalsiz hazineler gibidir. Sizi daima içten zenginleştirir.

Haz ve Günah: Bir Tanpınar Yorumu Tanpınar’ın eserleri hakkındadır; fakat bu cümle eserle yazar arasında münasebet kurmadığımız anlamına gelmez. Biz yazı ile yazarın bilinci arasında inkâr edilemez bir münasebet olduğunu baştan kabul ediyoruz. Arkasında insanın olmadığı bir eylemin, bilhassa sanat dediğimiz üretim biçiminin, bizim için herhangi bir mânâsı yoktur. Her türlü sanat faaliyeti ister roman ister şiir ister resim ya da musiki olsun bize insanın macerasını verir. Dolayısıyla bizim ilgimizi çeken sanat eseri ile biyografi arasındaki zararsız, aksine faydalı münasebet, insanı kavramamızı sağlayan ipuçlarıdır. İnsana dair ve insan hakkındaki her faaliyet bizim için caziptir ve bu yüzden sanat eserlerinin incelenmesini objektiflik gerektiren bir faaliyet olarak görmüyoruz. Bilhassa edebiyat gibi insanın bütün yanlarıyla hikâyesini dil vasıtasıyla anlatan bir türün örnekleri karşısında tarafsız kalınamaz. İster istemez okuduğunuz, üzerinde çalıştığınız konudan etkilenirsiniz. Bilhassa Tanpınar gibi hayatı ile eserleri arasında açık ya da gizli münasebetler bulunan bir yazarın eserleri karşısında etkilenmemek imkânsızdır.

Kaldı ki hepimiz biraz Mümtaz, biraz Suat, biraz Halit Ayarcı ve bana kalırsa daha çok Hayri İrdal’ız. Tanpınar kendi hikâyesini yazarken aslında bizim hikâyemizi yazıyor; bizim hayatımızın trajikomik taraflarını, çelişkilerimizi, ihtiraslarımızı, riyakârlıklarımızı ve çocuksu samimiyetimizi… Bu toprakların bir türlü büyüyememiş çocukları olan bizlerin hikâyesini…

Haz ve Günah: Bir Tanpınar Yorumu bu sefer Doğu Batı Yayınları tarafından neşredildi. Doğu Batı Yayınları’nın Türkiye’nin entelektüel hayatına ne derece katkısının olduğunu bilmem söylemeye gerek var mı? Bu vesileyle sadece yayıncım olarak değil aynı zamanda bir dost olarak gördüğüm, entelektüel birikimine, sanat zevkine daima saygı duyduğum kıymetli Taşkın Takış Bey’e teşekkür eder, Haz ve Günah: Bir Tanpınar Yorumu’nun yeni basımının bahtının açık olmasını dilerim.

İbrahim Şahin
31.08.2023/Ankara

İbrahim Şahin

1963’te doğdu. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bölümünü 1984 yılında bitirdi. Yüksek lisans eğitimini Tevfik Nevzat’ın Hayatı konulu teziyle 1987’de tamamladı. Memuriyet hayatına 1985 yılında Ege Üniversitesi’nde başlayan İbrahim Şahin, 1992’de yılında doktora derecesini aldı. 1994 yılında Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü’nde bir süre çalıştı. İzmirli Bir Şair: Tevfik Nevzat; Cengiz Dağcı’nın Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme; Selanikli Fazlı Necip; Haz ve Günah: Bir Tanpınar Yorumu; Aydınlıkla Karanlık Arasında: Cengiz Dağcı; Tehlikeli Estetik adlı telif eserleri kaleme aldı. Gazeteler ve Gazeteciler: Enis Tahsin Til; Bir Güneş Avcısı: Ahmet Hamdi Tanpınar, (Deniz Depe ve Nurcan Ankay’la); Bir Metafor Olarak Yol/Yolculuk, (Deniz Depe’yle); Vatanı Dilinde Cengiz Dağcı (Salim Çonoğlu’yla) adlı kitapları derledi. Aylık edebiyat dergilerinde ve akademik yayın organlarında makaleleri bulunan İbrahim Şahin, halen Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.