Antik Çağda Müzik

Önsöz

Teknik Noktalar

Metinde Kullanılan Terimlere İlişkin Kısaltmalar Listesi

Metinde Kullanılan Eski Yunanca Harflere İlişkin Transkripsiyon Listesi

Müzik Nedir? Müziğin Tarihsel Serüveni

Ege Havzasında ve Hellas’ta Müzik

İlâhi Başlangıç: Helen Mitolojisinde Müzik

Apollon

Mousalar

Hermes

Pan

Sirenler

Müzikal Kahramanlar

      Linos

      Orpheus

      Arion

      Amphion

      Musaios

      Thamyris

Tanrılar ve Halk için Müzik: Dinî Festivaller ya da Bayramlar

Apollon ve Pythia Festivalleri

Athena ve Panathenaia Festivalleri

Dionysos ve Dionysia Festivalleri

Diğer Festivaller

Helenler için Müzik

Müzik Türleri ve Kullanım Alanları

      Hymnos

      Paian

      Nomos

      Dithyrambos

      Prosodion

      Partheneia

      Hyporkhema

      Hymenaios ve Epithalamion

      Threnos

      Epinikion ve Enkomion

      Skholion

      Sillos

      Phallikon

Homeros ve Hesiodos Zamanında Müzik ve Müzisyenler

      Rhapsodoslar

MÖ 7-MÖ 6. Yüzyıllar Arasında Müzik ve Müzisyenler

      Arkhilokhos

      Terpandros

      Stesikhoros

      Alkman

      Tyrtaios

      Sappho

      Alkaios

      Anakreon

      Keoslu Simonides

      Pindaros

Helenlerin Yaşamında Müzik

Eğitimde Müzik

Symposionlarda Müzik

Evlilik Törenlerinde Müzik

Savaş Meydanlarında Müzik

Tıpta Müzik

Tragodia, Komodia ve Satyros Oyunlarında Müzik (Tiyatroda Müzik)

Günlük Yaşamda Müzik

Cenaze Törenlerinde Müzik

Enstrümanlar

Nefesli Enstrümanlar

      Aulos

      Syrinks

      Salpinks ve Keras

Telli Enstrümanlar

      Lyra

      Kithara

      Phorminks

      Barbitos

      Arpler/Harpler

Vurmalı Enstrümanlar

      Tympanon ve Rhoptron

      Kymbala

      Krotala

      Seistron ve Rhombos

      Kroupezai veya Kroupala

Sonsöz

Kaynakça

Antik Kaynaklar

Modern Literatür

Resimler

Dizin

Önsöz

Bu kitap, yaklaşık on yıllık araştırma ve düşünce sürecinin sonucunda kaleme alınmış olmasına rağmen mütevazı bir amacı bulunmaktadır. Çalışmanın kaleme alınmasının altında yatan neden Antik Çağ tarihi ve kültürüne, Helen medeniyetine ve müziğine, müzik tarihine ilgi duyanlar, bu konuda araştırma yapanlar, müzikologlar için literatüre katkı sağlamak, Antik Helen Müziğini merak edenler için giriş seviyesinde bilgiler sunabilmektir. Helen imgeleminde tüm güzel sanatlar gibi müzik de ilâhi kaynaklara dayanmaktadır. Müzik ve Tarih mitosta aynı özden gelen fakat logosta iki farklı sanata dönüşen kavramlardır. Bu bağlamda önce genel bir müzik tanımı yapılmış ve müziğin gelişim süreci sunulmuştur. Daha sonra tarih öncesi devirlerden itibaren Ege havzası ile Hellas’ta müzik ve enstrümanlarla ilgili gelişmelere yer verilmiştir.

Birinci Bölüm “İlâhi Başlangıç: Helen Mitolojisinde Müzik” başlığını taşımaktadır. Bu kısımda müziğin ve enstrümanların ortaya çıkışıyla ilgili süreç anlatılırken, müzikle ilişkisi bulunan tanrılar ve tanrıçalar, mitolojik varlıklar ile kahramanların sözü edilen sürece etkileri aktarılmıştır.

İkinci Bölüm olan “Helenler için Müzik” başlığı altında Hellas’ta kullanılan müzik türleri ve Homeros zamanından MÖ 4. yüzyıla kadarki süreçte yaşamış ve Hellas’ta faaliyet göstermiş müzisyenler üzerinde durulmuştur.

“Helenlerin Yaşamında Müzik” başlıklı üçüncü bölümde, Hellas’ta yaşayan insanların günlük yaşamlarındaki sıradan olaylar ya da savaşlar ve sahne oyunları gibi toplumsal konular veya evlilik ve symposion gibi özel davetlerdeki müzik icralarına değinilmiştir.

Son bölümde ise nefesli, telli ve vurmalılar olmak üzere Hellas’ta kullanılan enstrümanların kökeni, yapım tarzı, yapı­mında kullanılan malzemeler açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Enstrümanların tarihçesi ve gelişim süreçleri anlatıldıktan sonra onların çıkarabildikleri sesler tarif edilmeye çalışılmıştır.

Müzik gibi insanlığın ilk dönemlerinden itibaren varlığı bilinen ve çeşitli amaçlarla farklı coğrafyalardaki insan grupları daha sonra ise medeniyetler tarafından kullanılan bir sanat/kavrama faklı anlamlar yüklenmiş olabileceğinden dolayı konu zamansal olarak Arkaik ve Klasik dönemleri kapsayacak şekilde sınırlandırılmıştır. Helen Karanlık Çağı’nın sona ermeye başladığı MÖ 800’lü yıllarda başlayan ve Helenlerin Persleri yenilgiye uğrattığı MÖ 479 yılına değin yaşanan süreç Arkaik Dönem olarak adlandırılmıştır. Arkaik Dönem Batı dünyasına ait en eski yazılı metinlerin ortaya çıktığı, Helen kültürünün filizlenmeye başladığı çağ olma özelliğine de sahiptir. MÖ 479 yılında başlayan ve Büyük İskender’in MÖ 323 yılındaki ölümüne kadar uzanan yıllar da Klasik dönem olarak adlandırılmıştır. Klasik dönem ise kültürel gelişimin hız kazandığı ve Helen kültürünün yıldızının parladığı, tarihçi, yazar, şair ve düşünürlerin çok sayıda eser verdiği bir zaman dilimidir. Arkaik ve Klasik dönemde Helen kültürünün yayıldığı alanlar da çalışmanın coğrafi sınırlarını oluşturmaktadır. Sözü edilen çağlarda Helenlerin her ne kadar Ege, Karadeniz ve ­Akdeniz kıyılarında koloni kentleri bulunuyor ve buralarda Helen kültürü kısmen yaşanıyor olsa da antik yazarların sosyal ve entelektüel yaşamla ilgili anlatılarının Atina ekseninde şekillendiğini ve Atina’daki yaşam perspektifinde bilgi sahibi olunabildiği de göz önünde bulundurulmalıdır.

Arkaik ve Klasik dönemlerde Helen kültürünün yayıldığı coğrafyada müzisyenler tarafından ya da müzik üzerine araştırma yapan kişiler tarafından kaleme alınmış Helen müziğini konu edinen ve günümüze ulaşabilen müstakil bir eser ne yazık ki mevcut değildir. Fakat diğer antik yazarların eserlerinden elde edilebilen fragmanlar ya da tarihçilerin, filozofların, şairlerin, tragodia ve komodia yazarlarının eserinde ifade ettikleri görüşler ve günlük yaşamdan yansıttıkları enstantaneler sayesinde Helen müziği hakkında detaylı bilgi sahibi olabiliyoruz.

Genel okuyucu için kitabın ana metni kendi başına okunabilir ve anlaşılabilir kılınmaya çalışılmıştır. Araştırmacılar ve konuyu derinlemesine incelemek isteyenler için sayfa sonunda dipnotlara yer verilmiştir. Ayrıca dipnotların kapsamı da bilinçli bir şekilde sınırlandırılmıştır. Antik yazarların eserlerine daha fazla atıf yapılmaya çalışırken, modern araştırmacılar için sadece ilgili konularda isim yapmış uzmanların düşünceleri referans gösterilmiştir. Hem referansların güçlendirilmesi hem de konunun daha iyi anlaşılması için metnin ilgili kısımlarına, bahsedilen zaman diliminde yapılmış vazo resimlerindeki betimlemeler eklenmiştir.

Bu çalışma Helen müziği üzerine yeni görüşler, farklı teoriler sunmak ya da yeni bir akademik tartışma ortaya çıkarmak için kaleme alınmış değildir, aksine bu konu üzerine Türkçe dışında yazılmış pek çok araştırma bulabilmek mümkündür. Çalışmada amaçlanan, konuyu anlaşılır kılabilmek ve literatürdeki boşluğun dolmasına katkı sağlamak için bir el kitabı ya da başucu kitabı oluşturmaktır. Bu bağlamda konuyla ilgili geniş bir literatür taranmış, uzun ve meşakkatli bir araştırma, okuma ve özümseme sürecinden geçilmiş olsa da müzik gibi insanlık için son derece önemli olan, öğrenilmesi, uzmanlaşması ve ustalaşması kimi zaman bir ömür alabilen bu sanata bir tarihçi gözüyle bakılması bazı kusurlarımız olabileceği gerçeğini unutturmamalıdır.

Son olarak ve en önemlisi, bu kitap yazılırken desteğini benden esirgemeyen, metni defalarca okuyan, metinde düzeltmeler yapan, bazı ayrıntıları hatırlatıp, farklı bakış açıları sunan eşim Özlem’e teşekkür etmeliyim. Bu kitap ona ve ilham perim Arven’ime ithaf edilmiştir.

Mesut KINACI, 2025

Mesut Kınacı

Lisansüstü eğitimi sırasında Ankara Üniversitesi ve Akdeniz Üniversitesi’nde Eski Yunanca ve Latince eğitimi alan Mesut Kınacı, Ankara Üniversitesi Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalında doktorasını tamamlamıştır. Pseudo-Plutarkhos’un Nehirler Üzerine adlı kitabının çevirisi dışında Antik Çağda Pontos Bölgesi, Mithradates Hanedanlığı, Tarihi Coğrafya ve Antik Yunan Müziği konularında hem akademik hem de popüler dergilerde birçok makalesi yayımlanmıştır. Süleyman Demirel Üniversitesi Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı başkanı olan Doçent Dr. Kınacı, Eski Yunan ve Roma Tarihi, Eski Çağda Din ve Mitoloji dersleri vermektedir.