Doğu Batı Sayı 104: Modern Türk Şiiri - I

Yücel Kayıran
Eşik-Söz

MODERN TÜRK ŞİİRİNİN DOĞUŞU

Doğan Hızlan
Modern Türk Şiirinin Yol Haritası

Oğuz Demiralp
Bir Okuru Olarak Benim Açımdan Şiir

Yücel Kayıran
Modern Türk Şiirinin Doğuşu

UHREVİ DÜNYANIN POETİK YIKIMI

Deniz Aktan Küçük
Tevfik Fikret Şiirinde Kaybedilen Temelin Tutulamayan Yası

Âlim Kahraman
Mehmet Âkif

Pınar Aka
Yahya Kemal’in Kayıpları ve Şiir 

Yılmaz Varol
Ahmet Hâşim’in Bir Mektubu ve Devlet Kapısında Türk Edipleri

Erkan Irmak
“Toprak, Güneş ve Ben...”: Nâzım Hikmet Şiirinin Ortaya Çıkışı, Kırılma Anları ve Sonrası

Oktay Yivli
Erken Cumhuriyet’te Öz Şiir Arayışı

Meral Asa
Sığmazlık Gerçeği: Fazıl Hüsnü Dağlarca

CUMHURİYET'İN VAADİ: MÜCADELECİ POETİK NEŞE

Orhan Veli Kanık
Garip 

Tolga Aydoğan
“Orhan Veli ve Ankara”

Cemal Atay Genç
Öğlen Uykusundan Uyanırken 

Beşir Ayvazoğlu
“Aç Cübbeni Cüneyd” Asaf Hâlet Çelebi Şiirinin Kaynakları

Tahir Abacı
1940’ların Sosyalist Şairleri Üzerine 

Yücel Kayıran
Poetik Determinizm: Faruk Nafiz Çamlıbel ile 40’ların Toplumcu Şiiri ve Cahit Külebi

Eşik-Söz

Modern Türk şiiri yıkımın keşfinden, eski dünyanın geri çekilmesinden kaynaklanan dekadans durumundan, ulus-devlet imgesinin mekânlaştırılması çabasından doğdu. Sözgelimi ulus-devlet imgesinin mekânlaştırılması çabası, memleket teması üzerinden Anadolu köylüsü üzerinden kurulurken, bu imge, aşağıdan gelenler tarafından değil, elitler çevre içinden gelen şairler tarafından, yukarıdan aşağıya doğru inşa edildi. Memleketi, Anadolu insanını, Türk köylüsünü uzaktan gördükleri bir imge üzerinden kurdular: Çoban imgesi üzerinden, geçeklikten çok manzaraya dayalı bir tablo. Bu durum, determine bir biçimde diyalektik bir reaksiyona yol açtı. Bir kuşak sonra, o köylerin içinden yeni şairler çıkıp geldi. Elit çevrenin manzara biçiminde kurduğu tabloya başkaldırdılar. Hayır diyorlardı, gerçek böyle değil. Modern Türk Şiiri tarihi, poetik mücadeleler tarihidir. Modern Türk şiiri, yukarıdan gelenlerin kurduğu imge ile aşağıdan gelenlerin kurduğu imgenin mücadelesinden doğmuştur.

Bizim şiirimizde, modernlik dediğimiz olgu, ulus-devlet imgesinin inşası dediğimiz olgudan önce ortaya çıkar. Cumhuriyet’ten önce Osmanlıda. Burada biz tarihi, siyasal olandan çok poetik olandan hareketle kurmak istediğimiz için, modern şiirin başlangıcını merkez aldık. Modern şiirimizin başlangıcında, teolojik kozmolojinin devre dışı bırakılması, dış dünyanın ve gerçekliğin, varlıksal olarak keşfi, ulus-devlet fikrinin coğrafyasını, yani zamanın mekânlaştırılması çabasının, yani memleket imgesinin icadından önce vücuda gelmiştir. Bu başlangıç noktasını, Tevfik Fikret oluşturur.

Modern Türk şiiri, dış dünyanın keşfiyle açılır dedik; bu dış dünya yıkım halinde bir dış dünya idi. Dolayısıyla hemen arkasından gelen ulus-devlet idealin mekânlaştırılması, dış dünyanın keşif bilincinden uzak, gerçekliğin yerine ideolojik ve ülküsel bir memleket icat etmeye çalışan bir eğilimle devam edecektir.

Ülküsel anlayışa göre kurulan bu memleket imgesi, determine bir şekilde, gizli kalan ya da açığa çıkmayan gerçekliği dile getiren anlayışlara yol açacaktır.

Şiirimizin, 50’lerden 80’lere kadar devam eden bir diğer sorunsalı, bu memleket imgesinden bağımsız olarak, insan yaşamının, kendi bireyselliğinde ve özgürlüğünde ne ölçüde olanaklı olduğuna odaklanan bir şiir anlayışı, şiirimizin ana damarlarından biridir.

*

Bu çalışma, bir antoloji ya da güldeste değil.. Dolayısıyla şiirimizin bütün şairlerine yer vermek söz konusu olamazdı. Kaldı ki fizikî olarak mümkün değil bu. Bununla birlikte, bu bütünde, bazı şairler hakkında da, analiz yazıları olsun istedim ama olmadı; yetişmeyen yazılar bundan sonraki, son şiir sayısında yer alacak.. Burada daha çok, neticede modern Türk şiirinin poetik tarihinin doğasına ulaşmayı hedefleyen, eleştirel çalışma çabası söz konusu.. Poetik tarih, belli bir poetikanın, ulusal şiirin gelişimi ve yöneliminin zincir halkasında zorunlulukla yer almayı gerektirir. Modern Türk şiiri tarihimiz, poetik mücadeleler tarihidir. Tarihsel poetik mücadele, zorunlulukla ve yapıp ettiğine inanarak bir poetik cephe açmayanı devre dışı bırakan tarihsel bir motordur. Şiirimiz, poetik karşıtlıkların çarpışmasıyla, önce gelenin etkisiyle ortaya çıkanın, içinden çıktığı poetikayla mücadelesinden ilerleme kaydeder. Etliye sütlüye karışmayı, poetik risk almayı gerektirmiştir. Poetika, bu mücadeleler tarihinde, poetik olarak neye başkaldırdığınızı temsil eder. Poetik determinizmde yer almayan, poetik mücadeleden yoksun ve poetik başkaldırısı olmayan bir şiir, şiirimizde bir ‘güldeste’ unsuru olarak yer alır.

*

Modern Türk Şiiri sayısını, Tevfik Fikret’le başlayıp 70’lerin sonuna kadar getirdik. Tezli bir çalışmadır bu. Her cildin özgün bölüm başlığı rastlantısal değildir.

*

“Türkiye’deki şiir eleştirisinin doğuşu, gelişimi doğası” konusu kuşkusuz müstakil bir sayıyı gerektirecek denli önemli ve belki de bağımsız bir konudur. Bu doğrultuda bir çalışma yapıldığında, şiir eleştirisinin okuru, şiir okurundan çok, akademik ya da entelektüel bağlam oluyor. Modern şiir okuru olmak, şiir eleştirisi görgüsünden yoksun olmamayı içerir. Modern şiir ve bu şiirin nasıl okunması gerektiğini dile getiren eleştiri anlayışı ile birlikte doğmuştur çünkü. Bu bölümde, Hüseyin Cöntürk, Murat Belge, Orhan Koçak ve Necmiye Alpay ve Gökhan Cengizhan ile ilgili müstakil yazılar da olsun istedim ama olmadı.

*

Muzaffer İlhan Erdost’un, İkinci Yeni şiirini bir akım olarak inşa eden sekiz temel yazısını buraya olduğu gibi aldım. Modern şiir, o şiirin nasıl algılanıp okunması gerektiğini dile getiren eleştiri olgusuyla ortaya çıkar. Bunun en güzel örneğidir bu yazılar. Bu yazıların burada yayımlanması konusundaki izini esirgemeyen Suları Erdost’a teşekkür ediyorum. Nurullah Ataç’ın, Turgut Uyar hakkındaki yazısını da, aynı gerekçeyle buraya almayı uygun buldum.

*

Öncelikle; Murat Belge, İnci Enginün, Beşir Ayvazoğlu, Kemal Özmen, Necmiye Alpay, Abdullah Uçman, Betül Mutlu’nun, katkıları, bu sayının gururudur. Ayrıca; Beşir Ayvazoğlu’na, Oğuz Demiralp’e, Abdullah Uçman’a, Erkan Irmak’a, Yalçın Armağan’a önerilerinden dolayı teşekkür ediyorum. Bununla birlikte, bir olgunun altını çizmek isterim. Önceki sayılarda olduğu gibi, bu, üç ciltlik Modern Türk Şiiri sayısını da, ben, yalnız, tek başıma hazırladım; içerik tasarımı ve yazar kadrosu bakımından sadece olguları hesaba kattım. Bu konuda mütevazı değilim. Toplamda altmış yazı var ve bunların her biri özgün analiz. Bütün yazıları en az iki defa okudum, bazılarını üç defa. Tabii ki, derginin hakem kurulu da. Her bir yazara, tek tek teşekkür ediyorum; daha önceki sayıların yazarları için söylediğim gibi, bu sayıların yazarlarının çalışmalarını da, yıllardır takip edip, hayranlıkla izlerim.

Yücel Kayıran

İthaf

Modern Türk Şiiri sayılarını; başta Nurullah Ataç olmak üzere, 50’li ve 60’lı yıllarda modern Türk şiirinin temel bir unsuru olarak ortaya çıkan şiir eleştirisinin o fırtınalı dönemine, ve bu dönemin eleştirmenleri olan Muzaffer Erdost’a, Hüseyin Cöntürk’e, Asım Bezirci’ye, Eser Gürson’a, Mustafa Öneş’e ve şiirimizin ilk kanonunu kuran Memet Fuat’a ithaf ediyorum.

Yücel Kayıran