Doğu Batı Sayı 107: Modern Türk Şiiri - IV

YENİ DEKADANS

Enis Batur
Modernötesine Doğru Şiir

Yücel Kayıran
Modern Türk Şiirinde ‘Yeni Dekadans’

POETİK MOZAİK

Mehmet Erte
İlhan Berk ve Huzursuz Eros

Enis Akın
Güzelde Tutunamayan Şair: Can Yücel

Zeki Z. Kırmızı
Cevat Çapan Şiiri Üzerine

Yücel Kayıran
Güven Turan’ın Poetik Dünyagörüşü İlkelerinin Ortaya Çıkışı

Yücel Kayıran
Oğuz Demiralp: Edebiyat Piyasasına Karşı Edebiyat

Şeref Bilsel
Sevdavî Odağında Tahir Abacı’ya Doğru Bir Yazı Denemesi

MODERN TÜRK ŞİİRİNDE ‘YENİ DEKADANS’

Mustafa Günay
Hayatın Trajik Deneyimlerinin Romantik ve İronik Şiiri: Ahmet Erhan

Evren Erem
Gülseli İnal Şiiri Üzerine Notlar

Mehmet Yaşın
Seyhan Erözçelik: Türkçeler Dersinin Meraklı Öğrencisi

Mehmet Akif Tutumlu
Sessiz, Derin, Modernist

Çağrı Kirenci
küçük İskender’in Şiiri

Nilay Özer
Lâle Müldür’ü Kurucu Bir Şair Olarak Konumlandırmak

Şeref Bilsel
Çiğdem Sezer’in Şiiri: Gümrah Bir Irmağın Söylediğidir

Yücel Kayıran
Roni Margulies’in Şiiri: Ziya-Cahit-Külebi’nin Güncellenmiş Sesi

‘YENİ DEKADANS’ VE 21. YÜZYILIN EŞİĞİNDE MODERN TÜRK ŞİİRİ

Yücel Kayıran
Modern Türk Şiirinde 90’lı Yıllar: Sıfır Momenti ya da Tarihin Yokluğu

Gökhan Cengizhan
İbrahim Baştuğ’un Köz’ü: Materyalist Dörtlükler

Necmiye Alpay
“Şiiri Hayattan Kurtarmak”

Davut Yücel
Enis, Boşluk, Akın,

Pınar Aka
Yücel Kayıran Şiirinde İnancın Kaybı ve Eksiklik

Ahmet Edip Başaran
Ölümden Hayata Bir İnsan/Zaman Ağrısı: Cevdet Karal Şiiri

İsmail Mert Başat
Şeref Bilsel’in Şiiri: Sürgündeki Rüzgâr için Birkaç Eskiz

Nesimi Aday
Yağma ve Huşu Fenomenolojisi Girizgâhında Binali Duman’ın Poetik Coğrafyası

Erhan Altan
Büyük Erteleme ve Sıfırlı Yıllar Şiiri

KUZEY KIBRIS TÜRK ŞİİRİ

Yücel Kayıran
Ulus Devlet Bilincinin İnşası Bakımından Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Yazılan Modern Kıbrıslıtürk Şiiri

Filiz Naldöven: Hafızalı Doku

Mehmet Yaşın'ın Şiiri: "Değil-Persona"nın Şiiri

Eşik-Söz

“Modern Türk Şiirinin Doğuşu” başlıklı yazımızda (Doğu Batı, Sayı: 104), modern şiirimizin yüzyılının başındaki damarlarından birini “dekadans”ın oluşturduğunu ileri sürmüştüm. “Yıkılan bir dünyanın ya da geri çekilen bir değer yargıları biçiminin kaybını dile getiren” ve onun estetiğine bağlı bir sesin şiiri. Modern şiirimizin yüzyılı, kısmi olarak dekadans duygusu ve estetiğiyle açılır ve neredeyse tamamı ölçeğinde dekadans duygusu ve estetiğiyle kapanır. Başlangıçtaki dekadans sağ düzleme aitti, ikincisi ise sol düzleme ait. Bu nedenle Modern Türk Şiiri sayılarının bu dördüncüsüne “Modern Türk Şiirinde ‘Yeni Dekadans’” adını vermeyi uygun gördük. “Yeni Dekadans” dediğimiz, ulusal değil, evrensel bir durum. Dünya, insan yaşamının özel hayatı üzerindeki ‘mahalle baskısının’ lav edildiği özgür bir düzleme gelirken, siyasal bakımdan 1848’den (Komünist Parti Manifesto’sunun yayımlandığı tarihten) önceye doğru, belki de bu öncedeki ‘ileriye’ doğru hızla ilerliyor.

Poetik Mozaik

Modern Türk şiiri, poetik akımların güçlü bir devamlılığı olmaması nedeniyle olsa gerek çok renkli bir yapıya sahiptir; bir mozaik görüntüsü verir. Hemen hemen ne kadar şair varsa, o denli çeşitlilik arz eder. Birbirine benzemekten hoşlanmamak bizim insanımızın bir özelliği olsa gerek ya da kültürel ve metafizik bir ulusal birliğin oluşum sürecinin temel dirençlerinden biri. Bu yapıyı, “Poetik Mozaik” bölümünde yer alan şairlerin çeşitliliğinde, birbirine benzemezliğinde görmek mümkün. Bizim şiirimizde, şiir biçimi sonsuzdur ya da şiirin insana vaat ettiği sonsuzluk duygusundan gelir bu. “Poetik Mozaik” bölümü, Doğu Batı’nın, Modern Türk Şiiri sayılarının ilk üç cildine yetişmeyen yazılardan oluşuyor. Bir ayrıma daha değinmemiz gerekir; bu bölümde yer alan şairlerden Cevat Çapan, Güven Turan ve Tahir Abacı şiirlerinin ana gövdelerini 1980’den sonra kurdular ama bu sayının özgün sorunsalı içinde, yani “yeni dekadans” bağlamında yer almazlar ve bu bölümdeki diğer şairler de. Her şairin şiirindeki zeitgeist (zamanın ruhu), o şiiri yazan şairin kendi yetiştiği dönemin zeitgeistından gelir.

Modern Türk Şiirinde ‘Yeni Dekadans’

‘Yeni Dekadans’ diye adlandırdığımız poetik sorunsal, şiirimizin son çeyreğini kapsadı ve bu çeyrek yüzyılda modern Türk şiirinin ana gövdesini oluşturur hale geldi. Dönemsel olarak 70’lerin sonu ile 80’li yıllarda yazılan şiirin önemli bir kısmını ve 90’lı yıllarda yazılan şiirin ana gövdesini kapsar. Yine de 80’li yıllar ile 90’lı yılların şairleri için ayrı bölümler ayırmak, söz konusu dekadansın boyutlarını göstermek bakımından vazgeçilmezdi. Kuşkusuz bu yıllarda ortaya çıkmış şairlerin hepsine yer vermek mümkün değil. Daha önce söylediğim gibi bu çalışma bir antoloji de değil. Tarihsel bir bakış tarzı sunuyoruz. 80’li yılların şairlerinden seçim yapılırken şöyle bir yöntem izlendi. Kadın şairler dışındaki seçimde, hayatta olmayan şairlere öncelik verildi. Bu seçimde bir yıkım, bir çöküş olmamış gibi, yani hiçbir şey olmamış gibi yazan şairlerden çok dekadans sorunsalı içinde olan şairler, yani zeitgeist’ı (zamanın ruhunu) temsil eden şairler esastı. Orada da yine hepsine yer açmak mümkün değil kuşkusuz; 90’lı yıllardan ise, özellikle edebiyat piyasasının dışında, kendi halinde şiirini kuran şairlere öncelik verildi; bu bölümde de zeitgeist’tan (zamanın ruhundan) dolayı vücuda gelen şiir, yani dekadans sorunsalı içinde olanlar öncelikli idi. Bütün bölümlerde, şairlerin sıralamasını ise, biyolojik yaşa göre değil, şair yaşına göre, yani şiir kamuoyunda şiirlerini ve ilk yapıtlarını yayımlamış oldukları tarihin önceliğine göre yapıldı.

Son olarak..

Bugünün şiirini ve poetikasını analiz ederken hareket noktamız metindi. Şairlerin etkinlikleri, toplanmaları, ilişkileri, kurdukları çevreler bir tür örgütlenme biçimidir ve edebiyattan çok hayatla ilgilidir.

Bizim şiirimiz üzerine kalem oynatan çok. Ama bunların çoğunluğu şöyle.. Konu edindiği şiirin analizinden, açıklamasından ziyade söz konusu şiirle pek ilgisi olmayan biçimde bir teorik metin yazma tutumu gelişmiş. Teorik bir top çevirme ya da teorik bir hap söz konusu. Moda olarak görülen bir filozofa atıf yapmadan kimse şiir hakkında yazmak istemiyor sanki. Bir filozoftan bir düşünce dile getiriliyor ve ele alınan şairden örnek veriliyor ama söz konusu düşünce ile inceleme nesnesi olan şiir arasındaki ilginin ne olduğu gösterilmiyor ya da gösterilemiyor. Şiirde bir düşünce var ise, o düşünceyi, o düşüncenin şiirin içinde dile getirilişine göre tanımlarsınız; bu tanımı yaparken, şiirde dile getirilen söz konusu düşünce eğer bir filozofu çağrıştırıyor ise, o zaman onunla temellendirilmesi gerekir. Bir de “modern şiir” hapı var dolaşımda, bu da teorik bir hap; modern şiir “dil deformasyonu yapan şiir” olarak tanımlanıp, ele alınan şair, oradan hareketle ‘modern’ olarak niteleniyor. Olacak iş değil.

Öncesi bilinmiyor ise, söz konusu şairin şiirini analiz etmek mümkün değildir. Bir şairin, kendinden önce yazılan şiirden farklı olarak ne yaptığını anlamak, önceki şiirin bilgisine bağlıdır. İlk sayıdan beri, kim hangi konuda vâkıf ise, onu bu çalışmaya dâhil etmeye çalıştım; duygusallığa yer vermedim. Ama yine de “Modern Türk Şiiri” sayılarının bu son cildinde, oldukça fazla yükü üstlenmek durumunda kaldık.

İthaf

Modern Türk Şiirinde ‘Yeni Dekadans’ sayısını, kendi şiir anlayışının dışında, şiirimizin nasıl olması gerektiği hakkında öteki şairlerin şiiri üzerinden de düşünmüş ve bir şiir düşüncesi, bir Türk poetikası geliştirmiş şairlerimize, Yahya Kemal Beyatlı’ya, Ahmet Hamdi Tanpınar’a, Asaf Halet Çelebi’ye, Behçet Necatigil’e, Cemal Süreya’ya, Turgut Uyar’a, Ahmet Oktay’a, Enis Batur’a, Ebubekir Eroğlu’na ve Şavkar Altınel’e ithaf ediyorum.

Yücel Kayıran