Doğu Batı Sayı 102: Modern Batı Şiiri - I

MODERN BATI ŞİİRİ VE MODERN ŞİİR SORUNSALI

Cevat Çapan
Modern Batı Şiiri

Özgür Taburoğlu
Modern İmgenin Hidroliği: Bergson, Simmel, Benjamin

Yücel Kayıran
Uhrevi Poetika, Dış Dünyanın Keşfi ve Modern Şiir [Modern Şiirle Karşılaştığımızda, Şiirimizin Poetik Temeli Neydi?]

Tansu Açık
Batı’nın Kurucu Metni Olarak Homeros Destanları - II (Geç Antikçağ, Doğu Yazı Gelenekleriyle Karşılaştırma, Ortaçağ Kültürel Belleğinde Homeros)

MODERN ŞİİR; POETİK DÜNYA MOZAİĞİ

Mehmet Barış Albayrak
Hölderlin ve Transendental Şiir

Mehmet Barış Albayrak
Novalis: Dünya Romantikleşmeli!

Hasan Aksakal
Devrim, Doğa ve Deneyim: İngiliz Şiirinde Romantik Çağ (1789-1832)

Azade Seyhan
Heinrich Heine, Almanya. Bir Kış Masalı: Dönüşü Olmayan Sürgün

Ataol Behramoğlu
Rus Şiiri-Ulusaldan Modernliğe

Fahri Öz
Dickinson ve Whitman: Modern Amerikan Şiirinin Kurucuları

Özdemir İnce
Aloysius Bertrand ve Düzyazı Şiirin Doğuşu

Cemalettin Aykın
Baudelaire’de Şiirin Ana Kaynakları ve Nitelikleri

Eşik-Söz

“Modern şiir” ifadesi, 90’lı yıllarda, postmodern kavramının gündeme gelmesiyle girdi şiirimize. Modern kavramı, o zamana kadar düşünce ortamında da pek kullanılan bir kavram, bir kriter değildi. Postmodernizm kavramı, modernizm kavramının bilincini gerekli kılmıştı. O âna kadar, bu bilinç üzerinde yeterince durulmadığı anlaşılmıştı. Modernliğin, modernizmim ne olduğuna ilişkin kitaplar ya da makaleler bu dönemde çevrildi dilimize. Dolayısıyla denilebilir ki modern kavramının keşfine, postmodern kavramı yol açtı, oysa onun tarihe gömülmesini diliyordu.

Modern kavramı şimdiye, olmakta olana işaret ediyordu. Ama şimdi neydi? Bütün çeviri faaliyetine rağmen, bu kavramın bizdeki telaffuzu dikkate alındığında, kendi deneyimimizden gelen bir doluluğa vardığını söylemek zor. Denilebilir ki modern kavramı, içi boş bir kavram olarak kaldı. İçi boş kavramlar maymuncuk gibidir ya da maymuncuk gibi kullanılır, her kapıyı açar ya da her kapı onunla açılmaya çalışılır. “Modern şiir” kavramı da öyle; Türkçenin poetik kullanımında içi boş bir kavram durumuna geldi. Modernizme, modernliğe tepkili ve karşı olanların şiirleri bile bu kavramla nitelenebilir durumda.

Kendi dilimizin kelimelerinden devam edelim. “Modern şiir” kavramının yerine konduğu “çağdaş şiir” kavramı, modern şiirin ne olduğu konusunda bize daha yardımcı olabilir. Çağdaş şiir, yaşanılan çağa ilişkin olanı, yaşanılan çağın getirdiği, ortaya çıkardığı deneyimin dile getirilmesi gerekliliğine işaret eder. Nüans: Çağdaş şiir ifadesindeki “çağdaş” nitelemesi, ‘bütün çağa’ işaret etmez. Çağ içindeki her dönemin çağdaşlığı, diğer dönemin çağdaşlığından farklıdır. 30’lu yılların çağdaşlığı ile 50’li yılların çağdaşlığı farklı idi. 50’li yılların çağdaşlığı, Avrupa için, savaş sonrasını, savaşın ve faşizmin yol açtığı buhranla hesaplaşmayı dile getirirken; bizim şiirimiz için, insanın kendi bedeninin isteme ve arzuları doğrultusunda yaşamanın ne olduğunu keşfetmesini temsil eder. Çağdaşlığın sorunsalı, yere ve zamana göre değişebilir ama bakış tarzı aynıdır. Şimdi modern şiir kavramına dönebiliriz..

Modern düşünce, Ortaçağ düşüncesine ve yaşamına karşı ortaya çıkar. Ortaçağ’ın ayırıcı özelliği, dünyaya ve yaşama ilişkin, insanları birarada tutan tümel ve güven duygusuyla karakterize olan bir bilinç sağlamış olmasıdır. Oysa modern insan, yaşam ve dünya karşısında kuşku duyan insandır (Descartes). Sanayi devrimi, aydınlanma düşüncesi ve eleştirel bilinç, modern şiirin üçlü saç ayağını oluşturur. Modern şiir, dış dünyanın, gerçekliğin ve oradaki deneyimin keşfidir. Modern şiir, söz ile deneyim arasındaki bağda ortaya çıkar. Şiir, bu düzlemde, öznenin, korku ve kendi bağlanışını dile getirmenin ötesine geçerek, dış ve içdünyadaki cesaret ve özgürleşme deneyimini, kendi nesnelliği içinde dile getirilmesidir. Burada, öznenin kendi deneyiminde dış dünyayı ve kendi varlığını hor görme eğiliminden bağını koparma edimi söz konusudur. Modern şiiri böyle tanımlayabiliriz.

Alain Badiou, bir yazısında, modern şiir dönemi için, “şairler çağı” kavramından söz eder; Heidegger’in “ressamlar çağı”ndan söz etmesi gibi. Ona göre, Batı şiirinin, Hölderlin’den Paul Celan’a kadar olan dönemi bir şairler çağı dönemidir. Biz bu çalışmada, bu sınırı Furuğ Feruhzad’a kadar genişlettik. Yunan şiiri, Rus şiiri, Octavio Paz ve Furuğ, modern Batı şiirinin inşası içinde görülmeyebilirler. Hizayı yakaladılar ve modern şiiri, onun sığasını genişleterek inşa ettiler. Anavatanda değil idiler ama o özlemle yaşadılar. Cahit Külebi, Paris’i göremediği ve Fransızca öğrenemediği için, şair olamayacağım diye ağladığından söz eder. Modern Batı şiirinin gurbeti de modern şiire dâhildir.

Tekrar Badio’ya dönersek.. Ona göre şairler çağı, felsefecilerin mahluliyet zamanında, yani Hegel’in ardından başlayan dönemde, felsefenin bilim ve politikaya odaklanmasıyla, felsefenin bazı görevlerini sanatın üstlenmesinden ortaya çıkmıştır. Şairler çağı, bizzat bu zamanın temsil ettiği şey yüzünden anlamın titrediği ve şiirin varlık sorununa en kolay erişme kipi olması nedeniyle, modern zamanın deneyiminin en anlaşılır biçimde formülleştirilmesi şiir tarafından ortaya konduğu için, şairler çağıdır.

*

Bu sayının yazıları okurken, bu şairlerin, yanan bir sobanın başında toplanmış, dışarısı hakkında hararetle konuşmakta olduklarını hissedersiniz. Tevazuda bulunmayacağım, çok güzel bir sayı hazırladık.

*

Bu sayıdaki yazıları da “Klasik Dünya Şiiri” sayısında olduğu gibi, önce sorunsal bölümü, sonra şairler bölümü şeklinde iki bölüme ayırdık; daha sonra her iki bölümdeki yazıları, söz konusu problem ve şairin tarihsel konumuna göre sıraladık.

*

Böyle bir çalışma, bir yazarın sorumluluğunda meydana gelir. Grup çalışması ansiklopediye yol açar; sorumluluğun kaynağını belirsizleştirir ve tarihsel niteliğini ortadan kaldırır. Belki de bu nedenle kollektif çalışma şükran duygusu içermez. Gönül borcu, bir işi aşkla yapmaktan ve tekil sorumluluktan gelir. Bu bütünde, yazılarıyla yer alan her bir şair ve yazara tek tek teşekkür ediyorum. Bütün yazılarda, sanki bir komün ruh ­halinde yazılmış duygusu mevcut. Azade Seyhan, Cevat Çapan, Özdemir İnce ve Ataol Behramoğlu’nun katkıları, bu sayımızın gururudur. Eşsiz önerisi için, bir şiir düşünürü olan Kemal Özmen hocama özellikle teşekkür ediyorum. Oğuz Demiralp’e müteşekkirim; manevi desteğini hiç eksik etmedi. Nedret Öztokat Kılıçeri’ne, Tansu Açık’a ve Hasan Aksakal’a özellikle teşekkür ediyorum, acil önerileri hayat kurtarır gibiydi; müteşekkirim.

*

Doğu Batı Dergisi’nin, bu Modern Batı Şiiri sayılarını, Türkiye’de modern şiirin başlangıç noktasını oluşturan, bu başlangıcı inşa eden, modern Türk şiirinin ilk büyük şairine, Tevfik Fikret’e ithaf ediyorum.

Yücel Kayıran