Doğu Batı Sayı 105: Modern Türk Şiiri - II

ŞİİR ELEŞTİRİSİ VE POETİK SORUNSAL

Yücel Kayıran
Modern Türk Şiir Eleştirisi ve Poetik Sorunsal
 

TÜRKİYE'DE ŞİİR ELEŞTİRİSİNİN DOĞUŞU

Murat Belge
Türkiye’de Şiir Eleştirisi

Betül Mutlu
Türk Şiir Eleştirisinin Kısa Tarihi (1860-1980)

Abdullah Uçman
Rıza Tevfik’in Gözüyle Eski ve Yeni Türk Şiiri

Şerife Çağın
Şiir Eleştirmeni Olarak Nurullah Ataç

İnci Enginün
Şiir Eleştirileriyle Mehmet Kaplan

Kaan Kurt
Asım Bezirci’nin Şiir Eleştirmenliği

Turgay Fişekçi
Memet Fuat Kusursuz Bir Ahlâkın Temsilcisiydi

Mehmet H. Doğan
Kırk Yılın İçinden

Güler Uğur Melikoğlu
“Bütün Bir Kültür İnsanı”: Doğan Hızlan

ŞİİRİMİZDE 50’Lİ YILLAR VE İKİNCİ YENİ

Nurullah Ataç
Türkiyem’e Önsöz

Yücel Kayıran
Gülten Akın Problematiği

Muzaffer İlhan Erdost
Pazar Postası ve İkinci Yeni Yazıları

Devrim Dirlikyapan
Bir Eleştirmen Akımı Olarak İkinci Yeni

Devrim Dirlikyapan
Cemal Süreya: “Bir Yanlışı Düzeltircesine” 

Enis Akın
Turgut Uyar ile Bilge Karasu

Yücel Kayıran
Edip Cansever’in Şiirinde Bir Mesele: “Başlangıçlar Sona Kalsa”

Mustafa Günay & Mehmet Özcan
Ece Ayhan’ın Şiirinde Epistemik ve Politik Boyutlar

Oğuz Demiralp
Ülkü Tamer Şiiri Üzerine Birkaç Satır
 

ULUSAL POETİK SORUNSAL

Nagehan Uçan Eke
O Mahiler ki Deryayı Bilmezler: Redd-i Mirasa Mukabil Kökü Mazide Bir Ati

Emel Aydın Özer
Türk Şiirinde Acı Çeken Bedene dair Bir Derkenar

Yalçın Armağan
Şiirin Dolaşımı ve Kanon

Selçuk Çıkla & Gaye Belkız Yeter
Şiirin Dolaşımı için Bibliyografya 1900-1928 Arası Eski Harfli Şiir Kitapları

Yalçın Armağan
Şiirin Dolaşımı (Kanon) için Bibliyografya (1929-1994)

Eşik-Söz

Modern Türk şiiri yıkımın keşfinden, eski dünyanın geri çekilmesinden kaynaklanan dekadans durumundan, ulus-devlet imgesinin mekânlaştırılması çabasından doğdu. Sözgelimi ulus-devlet imgesinin mekânlaştırılması çabası, memleket teması üzerinden Anadolu köylüsü üzerinden kurulurken, bu imge, aşağıdan gelenler tarafından değil, elitler çevre içinden gelen şairler tarafından, yukarıdan aşağıya doğru inşa edildi. Memleketi, Anadolu insanını, Türk köylüsünü uzaktan gördükleri bir imge üzerinden kurdular: Çoban imgesi üzerinden, geçeklikten çok manzaraya dayalı bir tablo. Bu durum, determine bir biçimde diyalektik bir reaksiyona yol açtı. Bir kuşak sonra, o köylerin içinden yeni şairler çıkıp geldi. Elit çevrenin manzara biçiminde kurduğu tabloya başkaldırdılar. Hayır diyorlardı, gerçek böyle değil. Modern Türk Şiiri tarihi, poetik mücadeleler tarihidir. Modern Türk şiiri, yukarıdan gelenlerin kurduğu imge ile aşağıdan gelenlerin kurduğu imgenin mücadelesinden doğmuştur.

Bizim şiirimizde, modernlik dediğimiz olgu, ulus-devlet imgesinin inşası dediğimiz olgudan önce ortaya çıkar. Cumhuriyet’ten önce Osmanlıda. Burada biz tarihi, siyasal olandan çok poetik olandan hareketle kurmak istediğimiz için, modern şiirin başlangıcını merkez aldık. Modern şiirimizin başlangıcında, teolojik kozmolojinin devre dışı bırakılması, dış dünyanın ve gerçekliğin, varlıksal olarak keşfi, ulus-devlet fikrinin coğrafyasını, yani zamanın mekânlaştırılması çabasının, yani memleket imgesinin icadından önce vücuda gelmiştir. Bu başlangıç noktasını, Tevfik Fikret oluşturur.

Modern Türk şiiri, dış dünyanın keşfiyle açılır dedik; bu dış dünya yıkım halinde bir dış dünya idi. Dolayısıyla hemen arkasından gelen ulus-devlet idealin mekânlaştırılması, dış dünyanın keşif bilincinden uzak, gerçekliğin yerine ideolojik ve ülküsel bir memleket icat etmeye çalışan bir eğilimle devam edecektir.

Ülküsel anlayışa göre kurulan bu memleket imgesi, determine bir şekilde, gizli kalan ya da açığa çıkmayan gerçekliği dile getiren anlayışlara yol açacaktır.

Şiirimizin, 50’lerden 80’lere kadar devam eden bir diğer sorunsalı, bu memleket imgesinden bağımsız olarak, insan yaşamının, kendi bireyselliğinde ve özgürlüğünde ne ölçüde olanaklı olduğuna odaklanan bir şiir anlayışı, şiirimizin ana damarlarından biridir.

*

Bu çalışma, bir antoloji ya da güldeste değil.. Dolayısıyla şiirimizin bütün şairlerine yer vermek söz konusu olamazdı. Kaldı ki fizikî olarak mümkün değil bu. Bununla birlikte, bu bütünde, bazı şairler hakkında da, analiz yazıları olsun istedim ama olmadı; yetişmeyen yazılar bundan sonraki, son şiir sayısında yer alacak.. Burada daha çok, neticede modern Türk şiirinin poetik tarihinin doğasına ulaşmayı hedefleyen, eleştirel çalışma çabası söz konusu.. Poetik tarih, belli bir poetikanın, ulusal şiirin gelişimi ve yöneliminin zincir halkasında zorunlulukla yer almayı gerektirir. Modern Türk şiiri tarihimiz, poetik mücadeleler tarihidir. Tarihsel poetik mücadele, zorunlulukla ve yapıp ettiğine inanarak bir poetik cephe açmayanı devre dışı bırakan tarihsel bir motordur. Şiirimiz, poetik karşıtlıkların çarpışmasıyla, önce gelenin etkisiyle ortaya çıkanın, içinden çıktığı poetikayla mücadelesinden ilerleme kaydeder. Etliye sütlüye karışmayı, poetik risk almayı gerektirmiştir. Poetika, bu mücadeleler tarihinde, poetik olarak neye başkaldırdığınızı temsil eder. Poetik determinizmde yer almayan, poetik mücadeleden yoksun ve poetik başkaldırısı olmayan bir şiir, şiirimizde bir ‘güldeste’ unsuru olarak yer alır.

*

Modern Türk Şiiri sayısını, Tevfik Fikret’le başlayıp 70’lerin sonuna kadar getirdik. Tezli bir çalışmadır bu. Her cildin özgün bölüm başlığı rastlantısal değildir.

*

“Türkiye’deki şiir eleştirisinin doğuşu, gelişimi doğası” konusu kuşkusuz müstakil bir sayıyı gerektirecek denli önemli ve belki de bağımsız bir konudur. Bu doğrultuda bir çalışma yapıldığında, şiir eleştirisinin okuru, şiir okurundan çok, akademik ya da entelektüel bağlam oluyor. Modern şiir okuru olmak, şiir eleştirisi görgüsünden yoksun olmamayı içerir. Modern şiir ve bu şiirin nasıl okunması gerektiğini dile getiren eleştiri anlayışı ile birlikte doğmuştur çünkü. Bu bölümde, Hüseyin Cöntürk, Murat Belge, Orhan Koçak ve Necmiye Alpay ve Gökhan Cengizhan ile ilgili müstakil yazılar da olsun istedim ama olmadı.

*

Muzaffer İlhan Erdost’un, İkinci Yeni şiirini bir akım olarak inşa eden sekiz temel yazısını buraya olduğu gibi aldım. Modern şiir, o şiirin nasıl algılanıp okunması gerektiğini dile getiren eleştiri olgusuyla ortaya çıkar. Bunun en güzel örneğidir bu yazılar. Bu yazıların burada yayımlanması konusundaki izini esirgemeyen Suları Erdost’a teşekkür ediyorum. Nurullah Ataç’ın, Turgut Uyar hakkındaki yazısını da, aynı gerekçeyle buraya almayı uygun buldum.

*

Öncelikle; Murat Belge, İnci Enginün, Beşir Ayvazoğlu, Kemal Özmen, Necmiye Alpay, Abdullah Uçman, Betül Mutlu’nun, katkıları, bu sayının gururudur. Ayrıca; Beşir Ayvazoğlu’na, Oğuz Demiralp’e, Abdullah Uçman’a, Erkan Irmak’a, Yalçın Armağan’a önerilerinden dolayı teşekkür ediyorum. Bununla birlikte, bir olgunun altını çizmek isterim. Önceki sayılarda olduğu gibi, bu, üç ciltlik Modern Türk Şiiri sayısını da, ben, yalnız, tek başıma hazırladım; içerik tasarımı ve yazar kadrosu bakımından sadece olguları hesaba kattım. Bu konuda mütevazı değilim. Toplamda altmış yazı var ve bunların her biri özgün analiz. Bütün yazıları en az iki defa okudum, bazılarını üç defa. Tabii ki, derginin hakem kurulu da. Her bir yazara, tek tek teşekkür ediyorum; daha önceki sayıların yazarları için söylediğim gibi, bu sayıların yazarlarının çalışmalarını da, yıllardır takip edip, hayranlıkla izlerim.

Yücel Kayıran