Etika

Spinoza ve Etika Çevirisi Üzerine Birkaç Söz

İkinci Basımın Önsözü

Not

I. Tanrı Hakkında

II. Ruhun Tabiatı ve Kökü Üzerine

III. Duygulanışların Kökü ve Tabiatı Üzerine

IV. İnsanın Köleliği veya Duygulanışların Kuvvetleri Üzerine

V. Zihin Gücü veya İnsanın Özgürlüğü Üzerine

Notlar

İkinci Basımın Önsözü

Spinoza’nın Milli Eğitim Bakanlığı klasikleri arasında çıkan çevirisi, ikinci defa olarak 18 yıl sonra çıkıyor. Bu ikinci çeviride doğrudan doğruya Charles Appuhn’un Latince orijinali ile birlikte yayımlamış olduğu Fransızca çevirisine dayandık. Fransızcada ikiye bölünmüş olan eseri aslında olduğu gibi tek bir cilt haline getirdik ve Appuhn’un iki cilde böldüğü notları bu tek cildin sonunda topladık.

Bu çeviride dilin daha arınmış ve terimlerin daha Türkçe olmasına çalıştık. Birinci çeviride kullandığımız geometriye ait “corollaire” gibi kelimelerin Türkçe karşılığını koyduk. Bu böyle olmakla birlikte, bütün terimlerde öz Türkçeye gidemedik. Böyle bir zorlamanın zaten kuru ve sıkıntılı olan eserin anlaşılmasını güçleştireceğinden korktuk. Bazı yerler Türkçenin tabii deyişlerine tam uygun değilse de metinden uzaklaşmamak için, bunları değiştirmedik. Doğrudan doğruya Latinceden Türkçeye bir filolog tarafından çevirisi yapıldığı zaman, Batı dillerindeki çeviri farklarıyla karşılaştırılmak üzere, Türkçeye tam uygun şekle yaklaşılabilir kanısındayız.

H. Z. ÜLKEN

Not

Gözden geçirilmiş 13. basımda Charles Appuhn’un Latince/Fransızca metni esas alınmıştır. Hilmi Ziya Ülken’in önsözdeki isteği yerine getirilerek Etika çevirisi yeni baştan kontrol edilmiştir. Önceki basımlardaki gözden kaçan noktalar düzeltilmiş, kimi cümle ve sözcüklerde ise felsefenin yaygın terminolojisi tercih edilmiştir. Örneğin “tavır” kavramı yerine “kip”, “gerektirme” yerine “belirleme” “obje” yerine “nesne” kullanılmış, Latince Scolie sözcüğü Not, Lemma ise “Yardımcı Önerme” olarak çevrilmiştir. Ana metinde yer alan dipnotlar, aksi belirtilmedikçe Hilmi Ziya Ülken’e aittir.

Doğu Batı Yayınları

1. Basım: MEB Yayınları, 1945

2. Basım: MEB Yayınları, 1965

3. Basım: Ülken Yayınları, 1983

4. Basım: Dost Kitabevi Yayınları, 2004

5. Basım: Dost Kitabevi Yayınları, 2006

6. Basım: Dost Kitabevi Yayınları, 2009

7. Basım: Dost Kitabevi Yayınları, 2011

8. Basım: Dost Kitabevi Yayınları, 2014

9. Basım: Dost Kitabevi Yayınları, 2016

10. Basım: Dost Kitabevi Yayınları, 2018

11. Basım: Dost Kitabevi Yayınları, 2019

12. Basım: Dost Kitabevi Yayınları, 2020

13. Basım: Doğu Batı Yayınları, 2023 (Gözden Geçirilmiş Yeni Basım)

Benedictus (Baruch) de Spinoza (24 Kasım 1632- 21 Şubat 1677)

Hollandalı Yahudi filozof. Portekiz kökenli zengin bir tüccar ailesinin oğludur. Annesini altı yaşında kaybetti. 1638’de büyük olasılıkla Amsterdam’daki Yahudi erkek okuluna başladı. Sıkı bir Talmud eğitimi aldı. Öğrenimi süresince Yahudiliğin geleneksel öğretilerinden ve kutsal metin yorumlarından gitgide uzaklaştı. Zamanla görüşlerinden dolayı Yahudi cemaati tarafından 1656’da aforoz edildi; resmî yönetim de kısa bir süre için Amsterdam’a girmesini yasakladı. Spinoza uzun bir dönem Cizvit arkadaşı Francis van den Enden’in Amsterdam’daki okulunda kaldı. Latincesini ilerletti, Yunanca öğrendi. Mercek yapımında uzmanlaşan Spinoza geçimini bu yolla kazanıyordu, ayrıca özel dersler de verdi. Descartes’ın Principia Philosophiae’sine geometrik bir yorum getirdiği yapıtının büyük bölümünü ve Ethica’nın ilk kitabını Rijnsburg’da yazdı.

Spinoza felsefesi hem Descartes’ın felsefesinden etkilenerek oluşmuş hem de bu felsefeye bir tepki olarak gelişmişti. Ayrıca Ortaçağ felsefesinden özellikle Yahudi felsefesinden etkilenmişti. Spinoza, metafiziği bütünüyle anlaşılır kılacak bir sistem kurulabileceğine inanıyordu. Ethica adlı başyapıtı düşünce sistemini kavramak açısından oldukça önemlidir. Bu eserinde aklın rehberliğinde insanlığı en üst bilgi/erdem düzeyine ulaştırmayı amaçladı. Haziran 1665’e değin ilk tasarladığı biçimiyle Ethica’nın üç bölümünü tamamladı. 1670 yılında Amsterdam’da imzasız yayımlanacak olan Tracatatus Theologico-Politicus (Teo­lojik-Politik İnceleme) üzerinde çalıştı.

18. yüzyıl boyunca bir tanrıtanımaz olarak görülen Spinoza, Almanya’da özellikle Lessing ve Goethe, İngiltere’de Coleridge’ın çabaları sonucunda saygınlık kazanmaya başladı. Ve sonrasında idealistlerden Marksistlere kadar pek çok düşünür onun yapıtlarında kendi öğretilerinin temellerini buldu. 

Hilmi Ziya Ülken

İstanbul’da, 1901 yılında doğdu. 1921’de Mülkiye Mektebi’nden mezun oldu. 1940’ta felsefe profesörlüğüne, 1944’te İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü Sanat Tarihi profesörlüğüne getirildi. 1957’de ordinaryüs profesör oldu. Yaşamının her safhası doymak bilmeyen bir iştihayla kitap ve kütüphaneler arasında geçti. Yüzlerce makale yazdı, kitaplar hazırladı, çeviriler yaptı. Fransızca ve Türkçe kitap eleştirileri kaleme aldı. Dergiler yayımladı. Sabahattin Eyüboğlu ve Celalettin Ezine ile uzun zaman beraber çıkardıkları hümanist karakterdeki İnsan dergisi entelektüel kesimde ses getirdi. İlgi göstermediği alan neredeyse yok gibiydi. Başta düşünce tarihi, doktrinler tarihi, sosyoloji, sistematik felsefe, bilim felsefesi, mantık, sanat ve estetik derslerini okuttu, binlerce öğrenci yetiştirdi. Tüm bunların yanında o, tekdüze bir akademisyen profilinin dışındaydı. Sanatçı duyarlılığıyla birçok roman yazdı. Şiirle ilgilendi. Resimler çizdi. 1918-1920’lerde kara kalem; 1940-1945 yılları arasında yağlı boya ve 1967-1970 yıllarında kompozisyon çalışmaları yaptı. Hat sanatıyla uğraştı ve müzik bilgisi son derece genişti. Hilmi Ziya Ülken, 5 Haziran 1974’te yaşamını yitirmiştir. Ülken’in birçok telif eserlerinden bazıları: Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi; Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü; Aşk Ahlâkı (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları), Türk Tefekkür Tarihi (Yapı Kredi Yayınları), Varlık ve Oluş, Bilgi ve Değer, Destanlar (Doğu Batı Yayınları).