Diplomasi Tarihi - 4: Sovyetler'in Afganistan'ı İşgali 1978-1979

Sovyetler Birliği’nin Afganistan’ı İşgali

Arka Plan

Afganistan: Kısa Tarih

Afganistan’ın Etnik ve Sosyal Yapısı (1978)

Afganistan ve Komşuları (1978): SSCB

Afganistan ve Komşuları (1978): Pakistan

Afganistan ve Komşuları (1978): İran

1978 Komünist Darbesi

1978 Komünist Darbesi-İslâmi Muhalefet

1978 Komünist Darbesi ve ABD

1978 Darbesi ve ABD-Pakistan Temasları

ABD’nin Sovyetler’in Küresel Rolü Hakkında Değerlendirmeleri

ABD’nin Afganistan Politikasını Değerlendirme Süreci (Mayıs-Aralık 1978)

Rejim Karşıtı Darbe Planları ve ABD’nin Tutumu

Sovyet Etkisinin Afganistan’da Yayılması

ABD’nin Örtülü Operasyon Planları

ABD-Pakistan Temasları

ABD’nin Afganistan’a Yönelik Örtülü Operasyon Değerlendirmeleri

ABD’nin Afganistan Büyükelçisinin Kaçırılması ve Öldürülmesi (14 Şubat 1979)

Örtülü Operasyon Değerlendirmeleri

Sovyetler’in Afganistan’a Askerî Müdahalede Bulunmama Kararı

Afganistan’da Rejim Karşıtı İsyanın Büyümesi

Kosygin-Terakki Telefon Görüşmesi (18 Mart 1979)

18 Mart Politbüro Toplantısı

Terakki’nin Moskova Ziyareti

CIA: Afganistan’daki Rejimin Başı Derttedir

Sovyetler’in Pakistan’a İsyancılara Yardım Yapmama Baskısı

Pakistan’ın Sovyet Baskısı Karşısında ABD’den Güvenlik Garantisi Talebi

ABD’nin Afganistan’daki İsyandan Sorumlu Olduğuna Dair Sovyet Suçlamalarına Washington’ın Yanıtı

ABD-Pakistan-Suudi Arabistan’ın Afganistan’a Ortak Örtülü Operasyonu         

ABD Yönetiminin Afgan İsyancılara Yardım İçin Pakistan’la İşbirliği Seçeneği Üzerindeki Değerlendirmeleri

Örtülü Operasyona İlişkin Değerlendirme Süreci

Afgan Muhaliflerine Yardım Konusunda CIA-ISI Görüşmeleri

ABD’nin Örtülü Operasyon Kararı

Ağustos 1979: CIA Raporları

Afganistan’da Rejim İçinde Sovyetler’e Rağmen Darbe

Sovyetler Birliği’nin Emin Hakkındaki Değerlendirme Süreci

ABD’nin Örtülü Operasyonu Genişletme Kararı

Sovyetler’in Afganistan’ı İşgali

İşgal Kararının Gerekçeleri

Sovyetler’in Afganistan’a Askerî Tahkimatı ve CIA Raporları

Sovyetler’in Afganistan’ı İşgali

ABD’nin Sovyetler’in Afganistan’ı İşgaline Tepkisi

ABD’nin Sovyetler’in Afganistan’ı İşgalinin Sonuçlarına Dair Değerlendirmeleri

İşgale İlişkin ABD-Sovyet Temasları

ABD’nin Sovyet İşgaline Karşı Stratejisi

ABD Stratejisinin Birinci Ayağı: İç ve Dış Kamuoyu Desteğini Sağlama

ABD Stratejisinin İkinci Ayağı: Başkan Carter-Sovyet Lideri Brejnev Mesaj Teatisi

ABD Stratejisinin Üçüncü Ayağı: Pakistan’a Güvenlik Garantisi Verme ve Örtülü Operasyonda Pakistan’ın İşbirliğini Sağlama

ABD Stratejisinin Dördüncü Ayağı: CIA’nin Afgan Muhaliflere Örtülü Operasyonunun Kapsamının Genişletilmesi

ABD Stratejisinin Beşinci Ayağı: Başkan Carter’ın 4 Ocak 1980 Açıklaması

Pakistan’ın ABD ile İşbirliği Yapma Kararı

ABD Stratejisinin Altıncı Ayağı: Carter Doktrini

ABD-Sovyet Diplomatik Gerginliği

Sovyetler Birliği’nin Afganistan’ı İşgalinin Sonuçları

Sovyetler Birliği Açısından

Afganistan Açısından

ABD Açısından

Aktörler

Kaynakça

Dizin

Sovyetler Birliği’nin Afganistan’ı İşgali

“Her Peştun, kendisinin Büyük İskender olduğunu zanneder ve dünyanın bunu kabul etmesini ister. Sonuç, kuzen ile kuzen, kardeş ile kardeş ve çoğu zaman baba ile oğul arasında sürekli bir mücadeledir. Bu, çağlar boyunca mahvoluşunun hikâyesidir. Büyük bir millet olmayı başaramadılar… Zira, kardeşinin yönettiğini görmektense kendi evini yakmayı tercih ederdi.”

(Ghani Khan 1947)

25 Aralık 1979’da başlayan ve 15 Şubat 1989’da son Sovyet askerinin çekilmesiyle biten Sovyetler Birliği’nin Afganistan’ı işgali, Soğuk Savaş’ın dönüm noktalarından birisi olmuştur.

Sovyetler Birliği, Devlet Başkanı Brejnev’in adıyla anılan ve bir ülke sosyalist olduktan sonra Moskova’nın o ülkenin bir daha kapitalist kampa dönmesine asla izin vermeyeceğini savunan Brejnev Doktrini doğrultusunda Afganistan’ı işgal etmiştir.

Sovyetler’in bu işgali, ABD yönetimini Afgan muhalefetini desteklemek ya da Afganistan’ı Moskova’nın egemenliğine bırakmak ve bunun sonucunda Sovyet nüfuzunun Pakistan’a ve tüm bölgeye yayılmasına razı olmak gibi zor bir ikilemle karşı karşıya bırakmıştır. Ancak, ABD, ilk andan itibaren bu işgali stratejik çıkarlarının aleyhinde görmüş ve Pakistan’ın güvenliğini garanti altına almak, Sovyetler’in Afganistan macerasını olabildiğince maliyetli hale getirmek ve nihayetinde işgali sona erdirmeyi sağlamak amacını güden kendi açısından oldukça etkin bir politika izlemiştir.

ABD’nin bu süreçte özellikle Pakistan ve Suudi Arabistan ile birlikte yürüttüğü kapsamlı bir örtülü harekât çerçevesinde mücahit gruplara mali destek sağlaması ve silah yardımında bulunması; Afgan mücahitlerin Sovyet işgaline karşı sert ve kararlı direnişi; savaşı kazanamayacağını anlayan Moskova’nın geri çekilmek zorunda kalması ve bu yenilginin Sovyetler Birliği’nin yıkılmasına etkisi, 20. yüzyıl siyasi tarihi ve uluslararası politika alanında çok sayıda çalışma ve eserin konusu olmuştur.

Bununla birlikte, Afganistan’da Nisan 1978’deki komünist darbeden Moskova’nın 25 Aralık 1979’da Afganistan’a askerî müdahalede bulunmasına kadar giden süreçte yaşananlar, Afganistan’daki Sovyet yanlısı rejimin isyancılarla mücadele etmek için muharip Sovyet birlikleri göndermesi yönündeki ısrarlı taleplerini önce reddeden Moskova’nın daha sonra böyle bir müdahalede bulunmaya karar vermesinin nedenleri, ABD’nin daha Sovyet işgali başlamadan önce Afgan muhaliflerine destek vermek için örtülü operasyon kararını nasıl ve hangi gerekçelerle aldığı gibi konular üzerinde yeterince durulmamıştır. Oysa bu süreç, Sovyetler’in askerî müdahalesinin ve sonrasında Afgan mücahitlerin işgale direnişlerinin kilometre taşını teşkil etmiştir. Dolayısıyla, Nisan 1978’deki komünist darbeden Sovyetler Birliği’nin Afganistan’ı işgaline ve hemen sonrasına kadarki süreçte yaşananların ve Sovyetler’in ve ABD’nin Afganistan’a ilişkin kararları nasıl ve hangi gerekçelerle aldıklarının anlaşılması, günümüzde Afganistan’la ilgili gelişmelere ışık tutacaktır.

Ferhat Balekoğlu

1973 yılında doğmuştur. 1995 yılında Ankara Üniversitesi’nden mezun olmuş, daha sonra İngiltere’de Uluslararası Politika alanında yüksek lisans ve doktorasını tamamlamıştır. Uluslararası ilişkiler, diplomasi ve dış politika alanlarına ilgi duyan Ferhat Balekoğlu, ABD’de ve Avrupa’da farklı ülkelerde yaşamış ve dünyanın birçok ülkesine seyahat etmiştir. Evli ve bir çocuk babasıdır. Doğu Batı Yayınları’ndan çıkan diğer kitapları: Tarihî Konuşmalar: 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (2021); Diplomasi Tarihi-1: Küba Füze Krizi 1962 (2021); Diplomasi Tarihi-2: Arap-İsrail Savaşı 1967 (2021); Diplomasi Tarihi-3: Kürt Sorunu 1972-1975 (2021).