Uzun süre Doğu edebiyatını yalnızca Binbir Gece Masalları üzerinden tanıyan Batı’nın klasik imge ve kalıpların ötesinde gerçek bir edebiyat araştırmasıdır ünlü doğubilimci Hamilton Gibb’in bu kitabı. Çok geniş bir sahaya yayılan edebî verimleri yalnızca bir millete hasrederek değil, Arapçanın Bağdat’tan Endülüs’e Mağrip ülkelerinden Sicilya’ya uzanan yolculuğunu, geçtiği güzergâhlarda derin izler bırakan edebî zenginliğini tek tek ayrıntılandırmaktadır. Gibb’in bu çalışması takdire değerdir. Çünkü yalnızca standart edebî çözümlemeleri tercih etmemiş, örneğin yaşam kalıplarına inerek göçebe bir hayat tarzından nasıl böylesine zengin bir dilin ortaya çıktığını açıklamaya çalışmıştır. Kitap aynı zamanda yaptığı kültürel okumayla da dikkat çekicidir. Bedevîliğin, iklimin, yeknesaklığın, inancın, sonsuz bekleyişin, çölün, kumun ve serabın oynadığı mucizevî etkiye de birçok satırında değinmektedir.
Gibb, tarih ve edebiyatın sürekli birbirini beslediği bir ortamda başta şiir ve nesir olmak üzere belli başlı edebî akımlara yer vermekte, onları tanımlamakta, neden ve sonuçlarıyla birlikte izah etmekte, öncesini ve sonrasını göstermektedir. Bu çerçeveden bakıldığında dillerin farklılığına rağmen duyuş ve düşünce kalıplarının ortaklığı, şair ve düşünürleri birbirine daha çok yaklaştıran edebiyatın evrenselliğini bir kez daha kanıtlamaktadır.
- Yazar: Hamilton Alexander Rosskeen Gibb
- Kitabın Başlığı: Arap Edebiyatı
- İngilizce Özgün Metin: Arabic Literature: An Introduction
- İngilizceden Çeviren: Onur Özatağ
- Yayına Hazırlayan: Ufuk Coşkun
- Kapak Tasarımı: Harun Ak
- Dizi Bilgisi: Doğu Batı Yayınları - 184; Edebiyat- 45
- Basım Bilgileri: 2. Basım: Eylül 2022 (1. Basım: Eylül 2017)
- Sayfa Sayısı: 188
- ISBN: 978-975-2410-67-1
- Boyutları: 13,5 x 21
Çevirmenin Notu
İkinci Baskıya Önsöz
İlk Baskıya Önsöz
1. Giriş
2. Arapça
3. Kahramanlık Çağı (500-622)
4. Yayılma Çağı (622-750)
5. Altın Çağ (750-1055)
1. 750’den 813’e
2. 813’ten 945’e
3. 945’ten 1055’e
a. Seyfüddevle’nin sarayı
b. Büveyhîler hâkimiyetinde Irak
c. Doğu İran
d. Mısır ve Kuzeybatı Afrika
e. Endülüs (750-1091)
6. Gümüş Çağ (1055-1258)
1. Irak ve İran
2. Mısır ve Suriye
3. Sicilya
4. Endülüs
7. Memlûkler Çağı (1258-1800)
1. 1517’ye Kadar Mısır ve Suriye
2. Endülüs ve Kuzeybatı Afrika
3. 1517-1800
Son Söz
Bibliyografya
Dizin
İLK BASIMA ÖNSÖZ
Kurʾân ve Arap
Geceleri dışında da bir Arapça edebiyatın var olduğu nispeten az bilinir.
Bu kitabın amacı hem mevzubahis edebiyatın kapsamına bütünlüğü içinde işaret etmek hem de onun saf edebi dallarını daha ayrıntılı bir şekilde tartışmaktır. Pek az kişinin
samimi bir aşinalık iddiasında bulunabileceği bu denli engin bir saha, eleştirel
görüşün bölündüğü durumlarda bile ancak bir nebze dogmatizm ve genelleme pahasına
ele alınabilirdi. Arabistler, son yarım asrın saygın Doğulu âlimlerin
eserlerinin katkıları altında nereye yerleştirilmiş olduğunu derhal tespit
edeceklerdir; metin boyunca işaret edilmesi mümkün olmayan bu büyük borç burada
tamamıyla kabul edilmiştir. Konuyu ele alış yöntemi her şeyden önce John de M.
Johnson tarafından önerilmiştir ve metnin kendisi Profesör Sir Thomas Arnold’ın
özgün taslak üzerine yönelttiği nazik eleştirilerine çok şey borçludur, fakat
kitabın sayfaları arasında bulunabilecek olan aykırı düşüncelerde kendisinin hiçbir sorumluluğu bulunmamaktadır.
H. A. R. G.
Mayıs 1926
İKİNCİ BASIMA ÖNSÖZ
Bu kitabın ilk basımı
1926’da World’s Manuals dizisinde yayımlandı. Aradan geçen otuz beşyıl
zarfında yazarın görüşleri sadece daha etraflı bir bilgi ve değişen yaklaşım
açılarının etkisi altında değişmekle kalmadı, fakat aynı zamanda oldukça büyük
sayıda Arapça metin keşfedildi, tanımlandı ya da neşredildi. Öyle ki, bu yeni
basımın hacmi iki katına dahi çıkarılsaydı özgün Arapça şiir ve nesir
eserlerinin ancak küçük bir parçası kapsanabilirdi. Bunun ne derece küçük bir
parça olduğu Carl Brockelmann’ın 2.500 sayfadan fazlasını içeren üç ciltlik
biyo-bibliyografik katalogu (Geschichte der arabischen Litteratur) ile
yapılacak bir kıyaslamadan anlaşılabilir. Bu nedenle bu çalışma bir seçkidir ve
Arapça edebiyatın kapsamını bütünlüğü içinde göstermek ve onun saf edebî
dallarının bir nebze de olsa daha etraflı bir ayrıntısını sunmak için özgün
basımın hedeflerine bağlı kalmaktadır. Çeviriler üzerine ek bölümün, metinde
yer verilen ve zorunlu olarak kısa tutulan parçaları kısmen de olsa telafi
edebileceği umulmaktadır; daha çok ümit edilense bazı okuyucuları, insanlık
mirasının bu yarı unutulmuş kesiti içinde gizlenen haz ve bilgeliğin bir
kısmını kendi adlarına keşfetmeye teşvik etmesidir.
H. A.
R. G.
1962
ÇEVİRMENİN NOTU
İçinde yaşadığımız kültür coğrafyasının
edebî geçmişine Arapça ve onun kullanıcıları üzerinden ışık tutan Gibb’in bu
çalışması, başta şiir ve nesir olmak üzere dinî yazından tarihe ve zaman içinde
evrilerek romandan tutun da hikâye türüne dek pek çok edebî biçimin gelişimine
özlü ve sade bir yaklaşım sergilemektedir. Bu nedenle, Türkçe edebiyat ve edebiyat tarihi
alanında kalem oynatanlar için temel bir başvuru eseri niteliği taşıyacağı düşünülmüş,
Türkçeye de bu ümitle çevrilmiştir. Ayrıca, üniversitelerin Doğu dilleri ve
edebiyatları, Türk dili ve edebiyatı, tarih ve özellikle de İslâm tarihi öğrencileri
için temel bir kaynak olacağı ümit edilmektedir. Biz eserin aynı zamanda İslâm
felsefesi tarihi için de kaynak olacağı düşüncesindeyiz. Çeviri metni değerlendiren
kıymetli hocalarım M. Faruk Toprak ve Kemal Tuzcu’ya, çeviri boyunca yardımlarından
dolayı değerli dostum Y. Berker Yetişti’ye ve son olarak metni baştan sona
okuyup pek çok öneride bulunarak tercümeye katkı sağlayan Sayın Ufuk Coşkun’a
buradan teşekkür ederim. Nihayet tüm hata ve eksiklikler yalnızca çevirmene
aittir.
Onur Özatağ
Ankara, 2017
Hamilton Alexander Rosskeen Gibb
1895 İskenderiye doğumlu. İskoç şarkiyat tarihçisi. Edinburgh’da Semitik diller üzerine eğitim almıştır. Daha sonra ilgi odağını değiştirmiş, akademik kariyerini Arapça çalışmaları üzerine inşa etmiştir. Bu çalışmaları doğrultusunda İslâm’ın yaygın olduğu ülkelerin tarihleri ve dinin kendi tarihi üzerine araştırmalarını gene aynı konuların güncel durumları hakkında araştırmalarıyla desteklemiştir. Bu çalışmalarından Mohammedanism ile Batı’da İslâm çalışmalarında önemli bir yer edinmiştir. Oxford ve Harvard’da Arapça profesörlüğü yapmasının yanısıra Harvard Orta Doğu Çalışmaları Merkezi’nin başında yer almıştır. İslâm incelemelerinde nesnel bir bakış açısı ile olayları tarihsel ve ekonomik açıdan yorumladığı düşünülmektedir. Birinci Dünya Savaşı’nda Fransa ve İtalya’da görev almıştır. İngiltere’de şövalyelik, Fransa’dan da şeref nişanı almış olan Gibb 1971 yılında yaşamını yitirmiştir. Eserlerinden bazıları: Modern Trends in Islam, Mohammedanism: An Historical Survey, Islamic Society and the West (Harold Bowen ile birlikte), Shorter Encyclopedia of Islam (J. H. Kramers, Brill. ile birlikte editör), The Encyclopaedia of Islam (birçok şarkiyatçıyla birlikte editör), Studies on the Civilization of Islam.
Onur
Özatağ
1980’de Ankara’da doğdu. İlkokulu
İstanbul’da, orta ve liseyi İzmir’de
okudu. 2006 yılında
Ankara Üniversitesi DTCF Arap Dili ve Edebiyatı bölümünden
mezun oldu, aynı yıl
yine aynı fakültenin Orta Çağ
Tarihi Anabilim Dalı’nda yüksek lisans öğrenimine
başladı.
Selçuklu ve Abbâsîler tarihi üzerine çalıştı,
2008’de mezun oldu. Hâlen Orta Doğu Teknik Üniversitesi Beşerî
Bilimler Fakültesi Tarih Anabilim Dalı’nda doktora yapmaktadır. İslâm
tarihi, düşüncesi ve siyaseti
üzerine çalışmalarının
yanı sıra
karşılaştırmalı
edebiyat, dinler tarihi, felsefe tarihi ve hukuk tarihi üzerine çalışmakta,
bu konularda oturumlar düzenlemektedir. Arapça, Almanca, Fransızca
ve İngilizceden çeviriler yapmakta, Yunanca ve
İbranice çalışmaktadır.
Bugüne kadar çevirdiği ve editörlüğünü
yaptığı çalışmalar
şöyledir: Celâleddîn Suyûtî, Halifeler
Tarihi (İstanbul: Ötüken Neşriyat,
2014), İbn Kalânisî, Şam
Tarihine Zeyl: Birinci ve İkinci
Haçlı Seferleri Dönemi (İstanbul:
İş Bankası Kültür
Yayınları,
2015), H.A.R. Gibb, Arap Edebiyatı
(Ankara: Doğu Batı Yayınları,
2017), İbn Tufeyl, Hayy bin
Yakzân (İstanbul: İş
Bankası Kültür Yayınları,
2021), Onur Özatağ, ed., Vahhâbîler I:
Teori, Doktrin ve Tarih (Ankara: Doğu
Batı Yayınları,
2022).