Çoban Türküleri

Sunuş

Giriş

Çoban Türküleri

Kaynakça

Sözcükler

Sunuş

Latinceden çeviri yayınında ilk gözağrımın üzerinden, dile kolay, 52 yıl geçmiş: Vergilius, Çoban Türküleri, Latinceden Çeviren: Güngör Öner, Lale Matbaası, 1970, Ankara.

Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi öğretim üyesi Felsefe Profesörü Nusret Hızır’ın “Çeviri Konusunda” başlıklı övgü dolu yazısı orada değerli bir anı olarak kalmıştır. Neyse ki yeni çeviri eskisinden izler taşımaktadır.

Yarım yüzyılı aşkın deneyimlerimin kazanımıyla Çoban Türküleri’ni gözden geçirdim. Bu kez ilk çevirimde olduğundan daha çok sayıda sözlüğe başvurdum. Fransızca karşılıklarla yetinmek yerine İngilizce ve İtalyanca karşılıkları da göz önünde tuttum, onların arasından Türkçesini bir ya da birden çok sözcük olarak belirledim, böylece Bucolica sözlüğünü oluşturdum. Bu deneyime dayanarak her yapıtın çevirisiyle sözlüğünün bir arada yürütülmesinin uygun bir yöntem olduğu sonucuna vardım: Yapıtın çevirisinde sözcüklerin yerindelik payı artarken sözlüğü de ortaya çıkmaktadır. İlk kez denediğim bu uygulamayla yaptığım yeni çevirimi sözlüğüyle birlikte sunuyorum.

Çeviride Virgile, Bucoliques, (texte établi et traduit par E. de Saint-Denis, troisième édition, Les Belles Lettres, Paris, 1956) metni kullanılmıştır.

Publius Vergilius Maro (İÖ 15 Ekim 70 - 22 Eylül 19)

Publius Vergilius Maro, İÖ 15 Ekim 70 günü Mantua’nın güneyinde, Mincius ırmağı yakınında Andes köyünde (vicus Andicus) (bugünkü Pietola) doğmuştur. Çiftçi ya da viator (yüksek kamu görevlisinin hizmetlisi), yanısıra çömlekçi (opifex figulus) olan babası geçimini az buçuk kolaylıkla sağlayacak durumdadır. Efendisi Magius’un kızı Magia Polla ile evlenmiş, üç oğlu olmuş, ilk oğul Silo çocukken, ikinci oğul Flaccus ergenken ölmüştür. Magia’nın, kocasının ölümü üzerine evliliğinden bir oğlu daha olmuştur: Valerius Paterculus.

Vergilius, çocukluğunu köy ortamında kırda, bayırda, korularda köy koşullarında, çiftçiler, çobanlar arasında çift çubuk uğraşları arasında geçirmiştir. Okul çağına gelince Cremona’da grammatica (dil bilgisi) okumuş, babasının durumu iyileşince, toga virilisini giydikten sonra öğrenimini Mediolanum’da (bugünkü Milano) retorikle sürdürmüş, oradan kısa sürede Roma’ya geçmiş, ünlü söz ustası Elpidius’un derslerini izlemiş, ancak dersleri bırakıp Epikurosçu Siron’dan felsefe öğrenimi görmüştür. Başkentte kendini gösteren gençlerle, Asinius Pollio, Helvius Cinna, Cornelius Gallus ile tanışmıştır, Yunan Parthenius’u da tanımış olmalıdır. Lucius Varius Rufus ve Plotius Tucca ile arkadaşlığı ise hep bağlılıkla sürmüştür.

Vergilius, önüne açılan yolda, ailesinin de isteğine uyarak yürümek için avukatlık denemesinde bulunmuş, daha başlangıçta kendisinde mesleğin gerektirdiği nitelikler olmadığı yargısına vararak 25 yaşında Gallia Cisalpina’ya dönmüştür. Doğduğu topraklarda doğa sevgisi ile içtenlikli insan ilişkisi içinde yaşamak istemiştir. Kendini şiire, çalışmaya, dostlarının ve üst düzey koruyucularının yanında konumunun gerektirdiği işlere vermiştir. Gallia Cisalpina, Catullus’un kurduğu, ardından Asinius Pollio’nun desteklediği Yeni Ozanlar şiir okulunun yurdudur. Vergilius da başlangıçta o ozanların arasında yer almıştır. Ancak, yazınsal yaşamında çoban şiiri türünü seçmiştir.

Kamu katında ise Vergilius’u etkileyen olaylar gelişmektedir. Caesar’ın canına kıyan Brutus ile Cassius’un Philippi Savaşı’nda (İÖ 42) yenilmeleri üzerine, Üçler Birliği, Roma Devletinin topraklarını bölüşmüştür: Antonius doğuyu, Lepidus Afrika’yı almıştır. Kendisine batı düşen Octavianus, İtalya’ya dönüşünde emekli askerlerine verdiği söz üzere Caesar’ı öldürenlerden yana olanların Gallia Cisalpina’daki topraklarını dağıtmıştır. Ancak, emekli askerler kendilerine verilenlerle yetinmemişlerdir. Brutus ile Cassius’u destekleyen Cremona’ya yakın Mantua topraklarında tehlikeli girişimlerde bulunmuş, Andes’e girmişlerdir. Böylece Vergilius, topraklarının elinden alınmasıyla karşı karşıya kalmıştır (İÖ 41). Neyse ki Asinius Pollio’nun, Cornelius Gallus’un ve Lucius Alfeus Varus’un sözünü dinleyerek gittiği Roma’da Octavianus’un korumacılığıyla bundan kurtulmuştur (İÖ 40).

Asinius Pollio’nun consul olması üzerine Gallia Cisalpina yöneticiğine hukukçu Alfenus Varus getirilmiş, emekli askerlere yeni bir toprak bölüştürülmesiyle görevlendirilmiştir. Vergilius ondan yardım görmeyip toprakları elinden alınınca, gözleri görmeyen babasını da yanına alarak, doğup büyüdüğü yerlere, atadan, babadan kalma şirin tarlalarına bir daha dönmemek üzere Roma’ya gitmiştir. Asinius Pollio ve Cornelius Gallus aracılığıyla Maecenas’la tanışmış olmalıdır. Ona içinde yaşadıkları dönemin özlemlerine duyarlı olduğunu göstermiştir (38). Böylece yakınlık gördüğü Maecenas’a Horatius’u tanıtmıştır.

Vergilius, eski Latin ozanlarına, özellikle daha yakınlarda yaşamış olan Lucretius ile Catullus’a ilgi duymuştur. Ancak Yunan Theokritos’u (İÖ 3. yüzyılda yaşamış Yunan ozan) örnek almıştır. Roma’ya memleketinde onun eidyllionlarının izinde yazdığı on çoban şiiriyle gelmiştir. Ozanın ilk gençlik şiirleri Bucolica üç yıllık bir emeğin ürünüdür (İÖ 42/41-39). Vergilius, Theokritos’un şiir türünü Roma yazınına kazandırmıştır.

Güngör Varınlıoğlu

Milas’ta başladığı öğrenimini İstanbul’da sürdürmüştür. Yükseköğrenimini Ankara’da tamamlamıştır. DTCF Fransız Dili ve Edebiyatı öğrencisiyken dört yıl boyunca okuduğu yardımcı dersi Latin Dili ve Edebiyatı alanında akademik yaşama girmiştir (1960). DTCF’den emekli olmuştur (2001). Bu sürede İtalyan hükümeti bursuyla Perugia’da doktora (1963 yazı), Fransız hükümeti bursuyla Paris’te (1966-67) doçentlik çalışmalarını yürütmüştür. Kendi kurumunun dışında Selçuk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Anabilim Dalında (1976-1978), ODTÜ, Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünde (1999-2004) Latince dersleri vermiştir.

Yayınlar: 1965 yılından başlamak üzere çeşitli dergilerde düzyazı ve şiir çevirileri; Publius Vergilius Maro, Çoban Türküleri (1970). Diğer çevirileri: Gaius Sallustius Crispus, Catilina Tertibi (1973). Gaius Valerius Catullus, Şiirler (1. basım 1978, 2. basım 1998). Gaius Iulius Phaedrus, Masallar (1. basım 1998, 2. basım 2021). Marcus Valerius Martialis, Epigramlar (1. basım 2005, 2. basım 2021). Gaius Suetonius Tranquillus, On İki Caesar’ın Yaşamöyküsü (2016).