Türkiye'de Felsefe - I

Sunuş
       Kemal Bakır

Türkiye’de Felsefenin Haritası
       Ayhan Bıçak

Ziya Gökalp ve Émile Durkheim: Felsefe Dersleri
       Ali Utku

Mehmet İzzet: Milliyet Meselesi ve Teori-Pratik Arasında Türkiye’de Felsefe
       Kemal Bakır

Abdullah Cevdet’in İslâm Düşüncesine Yaklaşımı
       Tanju Toka

Türkiye’de Modern Felsefenin Kurucu Aktörlerinden Biri Olarak Babanzâde Ahmed Naim: Tercihler ve Temayüller
       Ali Utku

Fatma Âliye Hanım ve Türk Düşüncesindeki Yeri
       Gül Turanlı

Platoncu Bir Kadın Mutasavvıf ve Düşünür: Semiha Cemal
       Emine Aydoğan

Elmalılı M. Hamdi Yazır: Vicdan ve Vücud
       Aliye Çınar Köysüren

Ömer Ferid Kam: Filozof, Nüktedan, Mütefekkir, Şair ve Alim
       Sebahattin Çevikbaş

Mehmed Ali Aynî’nin Düşünce Sistemi
       Müslim Akdemir

İsmail Fennî Ertuğrul’un Düşünsel Serüveni: Materyalizmin Reddinden Vahdet-i Vücûdun Savunusuna
       Ferhat Akdemir

İsmail Hakkı İzmirli ve Türkiye’de İslâm Felsefesi Disiplininin Kurumsallaşması
       Bayram Ali Çetinkaya

Rıza Tevfik: Dârülfünûn Kürsüsünden Metafizik ve Estetik Dersleri
       Ali Utku

Adnan Adıvar’da Bilim ve Politika İlişkisi
       Tarık Tuna Gözütok & Ali Furkan Arıcıoğlu

Halil Nimetullah Öztürk: İnkılabın Felsefesini Yapmak
       Hulusi Ertuğrul Umudum

Mustafa Şekip Tunç ve Türk Düşünce Hayatındaki Yeri
       Levent Bayraktar

Felsefi Antropolojinin Aynasında Yahya Kemal
       Vefa Taşdelen

Peyami Safa ve Felsefi Buhran
       Gül Turanlı

Kendini Yeniden Doğurmak: Hasan Âli Yücel’in Eğitim Felsefesinde Ahenk Meselesi
       Hatice Karakuş Öztürk

M. Şemseddin Günaltay’ın Vülger Materyalizm Eleştirisinde İlim, Fen ve Felsefenin Sınırını Tayin Tartışması
       Hüseyin Subhi Erdem

Ahmet Hamdi Tanpınar’da “Zaman”
       Özgür Taburoğlu

Orhan Sadeddin’in Felsefe Tarihi Usulü: Felsefe ve Filozof Kavramları Işığında Felsefe Tarihi
       Abdurrazak Gültekin

Kâmıran Birand Felsefesinde Anlamanın Yapısı
       Yakup Kahraman

Kavramsal Analizler Üzerinden Mehmet Emin Erişirgil
       Nuray Karaca

Mustafa Namık Çankı ve Cumhuriyet Dönemi Ortaöğretimde Felsefe Eğitimi
       Tanju Toka

Mümtaz Turhan: “Kültür Değişmeleri”nin Felsefesi ve Türk Modernleşmesinin Eleştirisi
       Kemal Bakır

Cumhuriyet Döneminde Bir Filozof: Ord. Prof. Hilmi Ziya Ülken
       Mehmet Vural

Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’nda Felsefe
       Nevin Güngör Ergan

Mehmet Karasan’ın Felsefesini Descartes Tercümeleri Aracılığıyla Anlamak
       Alper Bilgehan Yardımcı

Nurettin Topçu ve Hareket Felsefesi
       Ali Osman Gündoğan

Politik-Pratiğin Gölgesinde Sahici Bir Felsefi Çaba Ortaya Koymak: Hamdi Ragıp Atademir ve “İlmî Bir Zihniyet”in İnşasına Yönelmek
       Zübeyir Ovacık

Felsefi Görüşleri ve Eğitim Felsefesi Yönüyle İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu
       Mustafa Gündüz

Bir Sentez Düşünürü Olarak Ziya Somar
       Sadık Erol Er

Sunuş

Modern anlamda Türkiye’de felsefenin gelişimi, genellikle, Tanzimat’la başlayan Meşrutiyet’le ivmelenen ve Cumhuriyet’le devam eden üç tarihsel dönem halinde ele alınmaktadır ve geriye doğru bakıldığında aşağı yukarı 180 yıllık bir geçmişi olduğu görülür. Her ne kadar daha öncesinde bir felsefe etkinliğimiz söz konusu olsa da bunun modern/batılı anlamda bir felsefeyi karşılayıp karşılamadığı ayrıca batılı formatta bir felsefeye sahip olmanın zorunlu olup olmadığı hususu da tartışmaya açıktır. Fakat bu tartışmalar bir yana, felsefeye ve bir felsefe geleneğine duyulan istek ve ihtiyacın Tanzimat’tan beri kendini güçlü bir şekilde hissettirdiği söylenebilir. Zira Türk-İslâm kültür coğrafyasında yaklaşık altı yüzyıllık uzun bir aradan sonra ancak Tanzimat döneminde ivmelenen modernleşme çabalarına paralel olarak felsefe yeniden ilgi görmeye başlamış ve Batının felsefe problemleri tekrar tartışmaya açılmıştır. Böylece Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadarki felsefi etkinliğimize damgasını vuran şey daha çok Batı felsefesinin alımlanması problemi ve bu minvaldeki gayretler ve tartışmalar olmuştur. Bu tartışmalar halen daha devam etmekle birlikte Cumhuriyet’le en azından neyin alınacağına ya da alınması gerektiğine resmen de olsa karar verilmiş ve akademik ve akademi dışı felsefi kültüre ve yazına ilişkin beklentiler büyük ölçüde belirlenmiştir. Tanzimat’tan ve Meşrutiyet’ten devreden felsefe mirası Cumhuriyet döneminde işlenmeye devam etmiş ve felsefenin Türkiye’de yeniden kökleştirilmesi ve yurtlandırılması adına düşünürlerimiz felsefenin farklı alanlarında daha özgün fikirler üretebilmek için faaliyette bulunmuşlardır.

Cumhuriyet’in 100. Yılı münasebetiyle, yüz yıllık felsefi birikimimizi ve geldiğimiz noktayı görebilmek, fikir muhasebemizi yapabilmek ve gelecek yüz yıl için yapılması gerekenlere dair bir fikir ortaya koyabilmek adına hazırladığımız bu kitapta, Türkiye’de 1923-2023 arasında akademide ve akademi dışında felsefeye emek vermiş, eser ve düşünce üretmiş ve son sözünü söyleyip ebediyete irtihal etmiş düşünür, akademisyen, yazar ve entelektüelleri felsefede en çok öne çıkan yönleriyle ve Cumhuriyet Dönemi Türk düşüncesine yaptıkları en özgün katkılarıyla sistematik-problematik bir şekilde tartışan yazılar ile ele aldık. Yazıları, konu edinilen kişilerin vefat tarihlerine göre kronolojik olarak sıraladık. Felsefecilerin yanısıra, sosyolog ve edebiyatçı kimlikleriyle bilinmekle birlikte felsefi problemleri kendi sahalarına taşıyan ve tartışan ve böylece farklı alanlardan Türk felsefesine katkıda bulunan bazı entelektüelleri de çalışmamıza dâhil ettik. Türkiye’de felsefe elbette burada ele alınan isimler ve konular ile sınırlı değildir. Zira halihazırda birbirinden değerli çok sayıda entelektüel, düşünür, yazar ve akademisyen düşünce üretmeye ve Türkiye’de felsefe ırmağını beslemeye devam etmektedir. Düşünceleri bereketli ömürleri bol olsun.

Son olarak bu çalışma Türkiye’nin farklı şehirlerinden ve üniversitelerinden değerli yazarların katkılarıyla vücuda geldi, hepsine ayrı ayrı teşekkür ederiz. Ayrıca bu çalışmanın yayın hayatına çıkmasına vesile olan Doğu Batı Yayınlarına Türk düşüncesi adına teşekkür ederiz.

Okuruna faydalı olması ve bu konuda yapılacak çalışmalara katkıda bulunması dileğiyle...

Kemal Bakır
Erzurum, Mart 2024

Kemal Bakır

1979 yılında Erzurum’un İspir ilçesinde doğdu. 2001’de Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Temel Eğitim Bölümü’nden mezun oldu. Atatürk Üniversitesi Felsefe Bölümü’nde 2007’de yüksek lisansını, 2012’de de doktorasını tamamladı. 2001-2006 yılları arasında Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde sınıf öğretmeni olarak, 2006-2014 yılları arasında ise Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi’nde Araştırma Görevlisi olarak görev yaptı. 2014’de Erzurum Teknik Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’ne öğretim üyesi olarak atandı. 2017’de Doçent, 2023’te de Profesör unvanını aldı ve halen Erzurum Teknik Üniversitesi Felsefe Bölümü’ndeki görevini sürdürmektedir. Başlıca çalışma alanları ahlâk felsefesi –etik–, eğitim felsefesi, sosyal felsefe ve çağdaş Türk düşüncesi olup bu konularda çok sayıda kitap içi bölüm, ansiklopedi maddesi, bildiri ve makalelerinin yanısıra; Demokratik Eğitim: John Dewey’in Eğitim Felsefesi Üzerine (Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara, 2011, 5. basım), Natüralist Eğitim: Jean-­Jacques Rousseau’da Eğitimin Toplumsal ve Ahlâki Temelleri (Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara, 2016), Francis Hutcheson ve Ahlâk Duyusu Teorisi / Yüreğin Yasası (Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2016), Gen-Etik: İnsan Genom Projesi Üzerine Bir Etik Sorunlaştırma (Hasan Türkez ile birlikte, Ertual Akademi Yayıncılık, Erzurum, 2018), Eğitim Felsefesi (Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara, 2019, 6. basım) başlıklı beş telif kitabı, Feminizm Âlem-i Nisvân (Odette Laguerre, Terc. Baha Tevfik, Sadeleştiren ve yayına hazırlayanlar. Kemal Bakır, Ali Utku, Çizgi Kitabevi, Konya, 2015) başlıklı bir kolektif sadeleştirme çalışması ve Anarşizm: Doğu ve Batı Arasında Tarihsel Bir Bakış (ed. Kemal Bakır, Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2021) başlıklı bir derleme çalışması bulunmaktadır.