Doğu Batı Sayı 88: Çeviri - II

Çeviriyi nasıl tanımlayacağız? Öncelikle bir dilden başka bir dile aktarımda bulunurken yeni bir bilincin doğuşuna tanıklık ediyoruz. Farklı kültürler arasında heyecan verici bir rastlaşmadır bu. Uzak ve yabancı dildeki bir eser, çeviri aracılığıyla başka bir ana dile davet edilmiş, o dilin kalıpları içinde düşünmeye ve konuşmaya sevk edilmiştir. Bu yönüyle geçmişte dar bir sahada dolaşımdaymış gibi görünen çeviri eserler uygarlık meselesinde belirleyici olmuş, daha geniş halkalara yayılabilmiştir. Çeviri eserler bir karşılaştırma imkânı vermektedir öncelikle. Bu sayede kendi içine kapalı toplumları kıpırdatmak ve harekete geçirmek için bir dildeki tüm alışveriş olanakları değerlendirilmiştir. Çevirilerin arttığı, toplumda dinamik bir güç olarak görülmeye başlandığı devirlerde kültürlerin özlem duyduğu, altın çağların dil zenginliği, düşünce derinliği ortaya çıkmıştır. Kendini yenilemek isteyen, batılı ve doğulu düşünce akımları öncelikle klasik kültürün eserlerini tanımakla kollarını sıvamışlardır. Rönesans ileriye yönelmek adına çeviri eserler sayesinde evvela Antik Yunan’a dönmüştür. İslâm kültürünün uyanışı büyük ölçüde Batı’ya aktardığı çeviri eserler sayesindedir. Çeviriler bir köprü vazifesi üstlenmiş, bizzat tarihin geçiş evrelerinde çeviri faaliyetlerinin etki derecesi esas alınmıştır.

Elbette çeviri bir heyecan ve keşfetme arzusudur. Çoğu zaman başka bir dili kendi diline aktarırken kendi dilinin inceliklerine varmak çevirmenlerin sıklıkla karşılaştığı bir duygudur. Çevirmenin yaratıcılığı ve derinliği birçok kelimede temayüz eder. Öte yandan hangi eserlerin seçileceği konusu başlı başına bir politikayı içerir. Kimi çevirilerin doğruluğu ve yanlışlığı tartışmaları ise hiç bitmeyecektir. Biz de bu sayıda genel bir bakışı sunmakla yetiniyoruz. Son olarak geçmişte çeviri faaliyetleri daha ideal bir seviyede yürürken, bugün bu meselenin –diğer tüm sorunlar gibi– zamanın kısa vadeli eğilimlerinden ve daha dar bir bakış açısından bağımsız olmadığını da vurgulayabiliriz.