Felsefe Yazıları

Önsöz

Fenomenoloji ve Ontoloji

Foucault ve Karşı-Tarih

“Tesirli Gerçeklik” ve Genel “Gerçeklik”: Anlam Ontolojisine Doğru

Spinoza’nın Mantosu

Marx’ın Bugünü veya Bugün Marx

19. Yüzyılda “Ceza Toplumu” ve Aydınlanma Reformları

Kafka’nın Atletleri

Kendi Dilinde Yabancı Gibi Yazmak

Faşist Yaşamdan Nasıl Uzaklaşılabilir?

Önsöz

Bu yazılar son dönemde yazdığım ve konuştuğum yazılardan bir derleme olarak okuyucuya sunulmaktadır. Yazıların hemen hemen hepsinde ortak sorun olarak ortaya konan, her seferinde, nasıl geçmişteki bir düşünürü yeniden bugüne getirebiliriz sorusu yatmaktadır. Yazılar eski düşünürlerin bugünkü düşünce dünyasına katkılarını ele almaktadır. Genelde, onların yapmış olduğu yaklaşımları buradaki çalışmalar tekrar etmektedir. Ama bu tekrar hareketi, bu anlamda, her seferinde yeniden kendi şartlarının tekilliği içinde bir düşünürü, bugün bizim tekilliğimizde, yeniden düşünmenin gerekli olup olmadığı sorusu üzerine yoğunlaşıp bu konu etrafında dönmektedir. Ben bu tekrarların gerekliliği üzerine düşünmekteyim. Ama bu tekrar, her seferinde olduğu gibi, tekilliğini yeniden ortaya çıkaran bir yeniden yapma hareketini içerdiğini söylemek doğru olacaktır. Yeniden yapma demek ne demek olabilir? Tekrar bir kopya mıdır? Eğer bir kopya olarak düşünülürse, burada bir sorun vardır; çünkü her tekrar bir başka bağlamda başka yeniliklere açılmaktadır. Dolayısıyla tekrar bir farktır. Kopya bile bir farktır. Çünkü hiçbir kopya mükemmel olarak ilk örneğe benzeyemez. Zaten bu da önemli değildir; tekrar her zaman olmasa bile sıklıkla yeniden yapma hareketinin bir tekilliğini içinde barındırmaktadır.

Bir köken düşüncesi söz konusuysa tekrarlar içinde, tekrar etme hareketi bizi kökenin gerçekliğinden uzaklaştırıp, yeni ikinci bir köken fikrine doğru sürükler. Köken ve ikinci köken fikri, Deleuze’ün 1950’li yıllara ait metinlerinden biri olan ve David Lapoujade tarafından hazırlanan Issız Ada kitabının ilk makalesinde görünmektedir. Issız Ada ilk köken değil, ama ikinci kökendir. Tufan mitolojisinde olduğu gibi ikinci bir yaratılma hikâyesidir. Tufanla dağ, suların altında kalmıştır; tufanla oluşan ve arda kalan tek kara parçasıdır, o halde dağın tepesi artık bir adadır; ama sular çekildiğinde ada gibi duran kara birdenbire bize bir dağ olarak geri dönmektedir. Dağ ile ada gibi kıta adaları ve Okyanus adaları birbirlerinden farklıdır; bunlar hem köken hem de türev adaları olarak ayrılırlar. Okyanus adaları köken adaları gibi durmaktayken köken adalarına karşın türev adaları olan kıta adaları (Avrasya, Amerika) ikinci yaratının (kökenin) yapılabileceği coğrafi alanlardır. Zaten Robinson hikâyesinde olduğu gibi önce bir kişi sonra iki kişi ile başlayan hareketle, ıssız adalarda yaşayan halklar adayı işgal etmektedirler (mülkiyet hakkı ve insan egosunun faydacılığı üzerine kurulu bir kapitalizm). Denizlerin nomosu ve toprağın nomosu arasındaki Schmittçi bir fark birbirlerinden ayrılır, gerçi bunlar zamansal olarak da bazen aynı zamanlara aittirler; ama coğrafyaları ve rejimleri farklıdır. Hukuk farkı: doğal hukuk ve pozitif hukuk. Keşiflerle bulunan kıta adaları ile Avrupa ile Asya kıta adaları olarak Avrasya aynı tarihlere ait olmuşlar ama aynı hukuka sahip olmamışlardır. Biri Ortaçağ Avrupa Katolik Hukukunu oluşturmuşken, diğeri yeni bir kıta olarak Avrupa hukukundan Papalık tarafından “dostluk hattı” ötesi olarak ayrılmıştır. Papalığın verdiği kararname ile burası doğal hukuk yasalarında olduğu gibi, herkesin herkesle eşit olduğu bir duruma tekabül ederek, hukuki olarak serbest bir alan oluşturmuştur: Dostluk sınırının ötesi özgürlük alanıdır; yani Katolik kanunlarına bağlı değildir. Herkes herkese istediğini yapabilir. Hiçbir hukuki statüsü olmayan korsanların kanunları geçerlidir burada. Bir anlamda, bu yeniden oluşturulan hukukun ardında Anglosakson denizlerinin egemenliği ile birlikte liberalizm ortaya çıkmakta değil midir? Bireyin total özgürlüğü fikri buralardan gelmekte değil midir? Doğa hukuku ile özgürlük burada birleşmekte gibidir. En azından Carl Schmitt’in 1950 yılında Köln’de yayımlanan Toprağın Nomos’u adlı kitabında, bu fikri bize verebilecek veriler mevcuttur sanırım. En azından bu şekilde okunacağı ima edilmemiş olsa da bu okumayı yapabiliriz diye düşünüyorum. Liberalizmin özel mülkiyet ve birey/ego üzerine kurulu anlayışı özgürlük alanı olarak hukuksuzluğun alanı olarak durmaktadır; çünkü kanunlar birçok filozofun yerinde bir şekilde ileri sürmüş olduğu gibi ya ilk şiddettir ya da baskı kurma ögesi olarak insanların üzerinde bir baskı kurar.

Bu kitaptaki felsefe alanını ilgilendiren bu yazılar çeşitli yerlerde yapılmış konuşmalar, bazı kitapların tanıtımı ve önsözler olarak yazılmış veya konuşulmuşlardır. Umarım bunları yan yana getirdiğim zaman tekrarların bugün ne anlamda yeniden ele alınabileceği üzerine bu önsözde yazdıklarımın arka planı ortaya çıkabilmiştir. Beni teşvik eden, yani önsöz yazmaya veya kolokyumlarda beni konuşmaya çağıran arkadaşlarımın çağrıları sayesinde bu yazılar ortaya çıkmıştır. Bana bu fırsatı veren arkadaşlarıma teşekkür borçluyum. Genelde önsözlerde yapıldığı gibi, her bir dostunun ismini yazanların geleneğine göre davranmayıp, burada hepsini ayrı ayrı isimlerini yazmıyorum. Ama hepsine tekrar tekrar teşekkür ediyorum. Sonuçta bizi bu ortama çağıranların sayesinde bu çalışmaları yapmaktayız. Aynı şekilde bu kitabı yayımlayanların çabaları için, onlara da teşekkür borçluyum.

Ali Akay

Ali Akay

Paris’te 1976-1990 yılları arasında Sosyoloji, Felsefe ve Siyaset Bilim okudu. 1986 yılında “Türklerde Devletçi İktidarın Oluşumu” adlı doktora tezini savundu. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyoloji bölümünde öğretim üyesidir. Sergi küratörlüğü yapmaktadır. Sanat, sosyoloji ve çağdaş sanatı birleştiren yazılar ve kitaplar yazmaktadır. Paris VIII, İNHA üniversitelerinde Paris’te, Humboldt Üniversitesi’nde Berlin’de dersler vermiştir. 2017 yılında Columbia Üniversitesi’nde (New York) davetli profesör olarak görev almış, 2018’de Paris’te EAC’de sanat sosyolojisi dersleri vermiştir. Paris Jeu de Paume Müzesi’nde 2009-2010 yılı boyunca seminerler yapmıştır. Toplumbilim (1992- 2011) ve Plato Çağdaş Sanat Dergisi (2005-2007) dergilerinin kurucusudur. Son olarak da Teorik Bakış dergisinin kurucusudur. Yazıları ve ortak yazarlı kitapları birçok dilde yayımlanmıştır.