İspanya Tarihi (ciltli)

İnci Kut

İnci Kut lise öğrenimini 1960 yılında TED Ankara Koleji’nde tamamladıktan sonra 1965’te Ankara Üniversitesi DTCF İngiliz Dili ve Edebiyatı, 1976’da Varşova Üniversitesi İspanyol Filolojisi bölümlerinden mezun oldu. 1986 yılından başlayarak İspanyolca ve Portekizce çeşitli boyutlarda sözlükler ve dilbilgisi kitapları yayımladı. 1990’dan itibaren Gabriel García Márquez, Isabel Allende, Mario Vargas Llosa, José Mauro de Vasconcelos ve José Saramago başta olmak üzere İspanyol, Katalan, Portekiz ve bazı Latin Amerika ülkeleri yazarlarının 60’tan fazla roman ve öykü kitaplarını Türkçeye kazandırdı. Ayrıca Sait Faik Abasıyanık’ın Son Kuşlar adlı öykü kitabını ve Türkiye’nin tarihî yerleriyle ilgili çeşitli turistik kitapları İspanyolcaya çevirdiği gibi, besteci Ahmet Adnan Saygun’un Yunus Emre Oratoryosu’nun İspanyolca çevirisini de müzikle uyumlu olarak gerçekleştirdi.

Özlem Şenyıldız

Doktorasını İ.Ü. İspanyol Dili ve Edebiyatı programında 2016 yılında tamamladı. Çalışma alanları arasında çağdaş İspanyol kültür tarihi araştırmaları, İspanyol İç Savaşı anlatıları ile karşılaştırmalı edebiyat incelemeleri yer almaktadır. İspanyol yakınçağ tarihini anlattığı Devrim ve Direnç isimli bir kitabı, çeşitli kitap ve dergilerde makale ve çevirileri bulunmaktadır. Özlem Şenyıldız İstanbul Medeniyet Üniversitesi İspanyol Dili ve Edebiyatı bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.

María Jesús Horta

1963’te İspanya’da başkent Madrid’de doğdu. Universidad Autónoma de Madrid’de (Madrid Özerk Üniversitesi) Doğu Araştırmaları bölümünden mezun oldu ve doktora tezini Yaşar Kemal’ın İnce Memed’i üzerine aynı Üniversitede 2009 yılında verdi. Tezinin Fransızca çevirisi La figure du brigand d’honneur dans la saga de Mèmed le Mince de Yaşar Kemal adıyla İstanbul’da İsis Yayınevi tarafından 2013’te yayımlandı. İstanbul’a 1989’da geldi ve farklı yerlerde dersler verdikten sonra 1998’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İspanyol Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’nda çalışmaya başladı. Halen aynı yerde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

İspanyol Dili ve Edebiyatı’nın yanısıra araştırma alanları olarak disiplinler arasında konulara odaklandı, ancak özellikle İspanya Tarihi ile İspanya’nın Düşünce Sistemi ve Politikası ile ilgilenmektedir. Bu konular üzerine çeşitli araştırmaları, konferansları ve yayınları bulunmaktadır. İspanyol Milliyetçiliği. Kökenleri, İdeolojisi ve Ulusal Simgeler (1808-1870) bu çalışmaları arasındadır

Ayrıca Türkiye Tarihi ile ilgili çalışmaları da vardır. Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarından Cumhuriyet’in ilk dönemine kadar gelen dönemle ilgili araştırmalar yapmış ve son zamanlarda o dönemdeki eğitim politikası hakkındaki bazı çalışmalarını İspanyol okuyucular için yayımlamıştır. La experiencia de los Institutos Campesinos. Reformas educativas y formación de maestros en la Turquía contemporánea. 1808-1954 (Köy Enstitüleri Denemesi. Çağdaş Türkiye’de Eğitim Reformları ve Öğretmen Formasyonu, 1808-1954) bu yayınlar arasında öne çıkmaktadır.

Giriş

                               I.   Tarih Öncesi Dönem ve İber Yarımadasındaki İlk Medeniyetler

                            II.   Hispania

                          III.   Vizigotlar Dönemi

                          IV.   Endülüs (711-1031)

                             V.   Hıristiyan Krallıklarının Kökeni (722-1030)

                          VI.   Endülüs (1031-1238)

                        VII.   Hıristiyan Krallıklarının Gelişimi (11-13. Yüzyıllar Arası)

                     VIII.   14. ve 15. Yüzyıllarda Hıristiyan Krallıklar

                          IX.   Endülüs: Gırnata Sultanlığı (1238-1492)

                             X.   Rönesans ve Katolik Hükümdarlar Dönemi (1480-1504)

                          XI.   Amerika’nın Keşfi (Batı Hint Adalarının Keşfi)

                        XII.   Naipler Dönemi ve Habsburg Hanedanı’nın Kurulması (1504-1517)

                     XIII.   İspanya Kralı I. Carlos & Kutsal Roma-Cermen İmparatoru V. Karl

                      XIV.   II. Felipe Dönemi (1556-1598)

                        XV.   Amerika’nın Düzenlenmesi ve Kültür Hayatında Doruk Noktası (1519-1600)

                      XVI.   İspanya’da Habsburglar Krizi: III. Felipe ve IV. Felipe

                   XVII.   Amerika’nın Gelişmesi ve Kültürde Evrim (1600-1700)

                 XVIII.   II. Carlos ve Veraset Savaşı

                      XIX.   Bourbon Hanedanından İlk Krallar: V. Felipe ve I. Luis

                        XX.   VI. Fernando, III. Carlos ve İspanya’da Aydınlanma Hareketi

                      XXI.   Amerika ve Bourbon Hanedanıyla Birlikte Yaşanılan Kültürel Gelişme

                   XXII.   IV. Carlos, Fransız Devrimi’nin Etkisi ve İspanya Bağımsızlık Savaşı

                 XXIII.   VII. Fernando: Mutlakiyetçilik Krizi ve Amerika’da Kazanılan Bağımsızlıklar

                 XXIV.   Sanayi Devrimi, Yeni İdeolojiler, Kültür ve Basın

                    XXV.   II. Isabel Dönemi (1833-1868)

                 XXVI.   Liberal Devlet Krizi ve Bourbonların Yeniden İktidara Gelmesi (1868-1885)

               XXVII.   XIII. Alfonso’nun Saltanatı (1885-1931) (Birinci Bölüm)

            XXVIII.   XIII. Alfonso’nun Saltanatı (1885-1931) (İkinci Bölüm)

                 XXIX.   Sosyal ve İdeolojik Değişiklikler (1833-1931)

                    XXX.   II. Cumhuriyet ve İç Savaş (1931-1939)

                 XXXI.   General Franco Diktatörlüğü (1939-1975)

               XXXII.   Sosyal ve İdeolojik Gelişme (1931-1975)

            XXXIII.   Geçiş Dönemi (1975-1982)

             XXXIV.   Demokrasinin Güçlenmesi ve 20. Yüzyılın Sonu (1982-2000)

Sonsöz

Hükümdar ve Yöneticiler Listesi

Kaynakça

İsim Dizini

Konu Dizini

Armalar ve Bayraklar

Paralar

Resimler

GİRİŞ

Uzun bir süre boyunca zorlu bir mesai harcadığım bu araştırma kitabını yazmaktaki başlıca amacım, Türkiye’de yalnızca akademisyenlere ve araştırmacılara değil, aynı zamanda genel Türk okuyucusuna da İspanya Tarihi’nin ve geçirdiği evrimin genel bir panoramasını sunmaktı.

80’li yılların sonunda Türkiye’ye geldiğimde, bu ülkede İspanyol dili ve kültürü üzerine alışıldık biçimde bir eğitim verilmiyordu. O dönemde Ankara ve İstanbul üniversitelerinde İspanyol Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalları bulunmasına rağmen, daha başka eğitim merkezlerinin öğrenim programlarında İspanyolca yer almadığı gibi pek az akademisyen bu konuyla ilgileniyordu. Öte yandan, okurların İspanyol edebiyatı ve tarihi konularındaki bilgisi de çok sınırlıydı. Türk okurlar, evrensel edebiyatın klasik eserleri arasında Don Kişot’u (El Quijote) elbette tanıyorlardı ve o yıllarda birden dünya çapında üne kavuşmuş bazı yazarların eserlerinin (her zaman özgün dilinden olmasa da) çevirileri sayesinde modern Latin Amerika edebiyatıyla da temasları olmuştu, ama o kadar. Bizim tarihimizle ilgili olarak sahip oldukları bilgi ise, kısa süreli belli bazı dönemlerle sınırlıydı: Endülüs, 16. ve 17. yüzyıllar, İspanya’daki iç savaş ve General Franco’nun diktatörlük dönemiyle ilgili birkaç bölüm. Öte yandan bütün bu bilgiler, yıllar boyunca tekrarlanıp duran birtakım hatalarla ya da basmakalıp klişelerle doluydu ve bu bilgiler yalnızca belli bazı çevrelere ulaşabiliyordu, bu yüzden de İspanya Türkler için genellikle büyük bir bilinmezden öteye gidemiyordu.

Günümüzde bu durumun epeyce değiştiği görülüyor. İspanyolca bugün artık yalnızca (devlet okulları, özel okullar, ortaöğretim kurumları, üniversiteler, kültür merkezleri ve dil okulları olmak üzere) her türden pek çok öğretim kurumunda ikinci yabancı dil (ELE) olarak öğretilmekle kalmıyor, aynı zamanda ülkedeki üniversitelerde İspanyol Dili ve Edebiyatı Anabilim Dallarının sayısı da arttığı gibi, İspanya ve Latin Amerika ile ilgili kitapların ve makalelerin sayısında da büyük bir artış kaydediliyor. Üstelik öğrenimin amacı da, daha önce saydığımız aşamalarla sınırlı kalmaktan çıkıp, (arada çok büyük boşluklar olmasına rağmen) hatırı sayılır biçimde genişlemiş bulunuyor. Gene de spesifik yayınların uygun bir çerçevenin içine oturtulmasına yardımcı olabilecek ve hem uzmanların hem de İspanya’yla ilgilenecek herhangi bir kimsenin derli toplu ve doğru bir vizyon kazanmasına yarayacak, Türkçe olarak yazılmış referans kitaplarının sayısı hâlâ çok az.

Bu kitap, çok fazla ayrıntıya girmediği gibi, elbette pek çok konuda derinlere inmemekte. Ancak benim amacım, İspanya Tarihi konusunda tüm bir tarihi sunmak değil, farklı olaylar, ideolojiler ve değişiklikler arasında akıp giden zamanın çizgisini okurun tutarlı bir biçimde izlemesine olanak sağlamaktı. Nasıl olsa her bir dönemle ya da akımla ilgili çok daha belirgin araştırmalar daha önce yapılmıştır, bundan sonra da yapılacaktır. Okurlarım son bölümlerin öncekilerden daha kapsamlı olduğunu fark edeceklerdir. Bunun nedeni, bu bölümlerin zamanımıza daha yakın bir dönemi ele alması ve günümüzdeki İspanya’da yaşananlarla hâlâ çok yakın ilişkide olmasıdır. İşte bu görüş açısı nedeniyle bilgileri biraz daha genişletme gereğini duymuş bulunuyorum.

Öte yandan kitabın adının “İspanya Tarihi” olmasına rağmen, “İspanya” teriminin, en azından, gerçek anlamına sahip olmaya başladığı tarihsel dönem olan 15. yüzyılın sonlarına kadar kullanılmaması gerekirdi. Ben konunun anlaşılmasını kolaylaştırmak için bu terimi böylece bırakmaya karar verdim, bu yüzden de 15. yüzyıl öncesinde gerçekleşmiş olayları anlatırken sıklıkla “İspanya”dan söz ettim. Oysa aslında “İber yarımadası” ifadesinin kullanılması daha doğru olurdu. Kitap boyunca verilen bütün tarihler Yarımadada gerçekleşmiş olaylara atıfta bulunmaktadır. Bu da, (örneğin Neolitik dönemin ortaya çıkması gibi) aynı ya da benzer bir olgunun, dünyanın başka bir bölgesinde farklı bir tarihe tekabül edebileceği anlamına gelir. Tarihteki en önemli şahsiyetlerin doğum ve ölüm tarihlerini vermiş bulunuyorum, ancak bazen (krallar, imparatorlar, halifeler vb. söz konusu olduğunda) tarihler, bu tür kitaplarda alışılageldiği gibi, bu kişilerin saltanat dönemlerini göstermektedir. Ayrıca, (İspanya tarihinin farklı dönemlerinin adları gibi) hemen hemen tüm terimler Türkçeye çevrildiği halde, özgün dildeki kaynaklara girildiğinde okurların bu terimleri doğru olarak ilişkilendirebilmelerini sağlamak açısından, terimlerin İspanyolca karşılıkları da parantez içinde yer almaktadır.

Önemli bir başka açıklama ise bibliyografik alıntılar konusunda olacaktır: Referans aldığım yerleri metnin akıcılığını bozmaması için kaynakçada belirtmeyi uygun buldum, zira öyle yapsaydım sayfa sayısı çok fazla artacak ve metnin okunması zorlaşacaktı. Bu nedenle yalnızca bazı açıklamaları sayfaların altına dipnot olarak koymayı tercih ettim. Kitabı kaleme alırken kullandığım eserlerin ve belli bir temanın derinine inmeyi isteyebilecek kimselerin işine yarayabilecek daha başka kaynakların listesi kitabın sonunda yer almakta.

Son olarak verdikleri destekle bu eserin ortaya çıkmasına yardımcı olan herkese teşekkür etmek istiyorum: en başta Doğu Batı Yayınları’na ve özellikle çevirmenlerim İnci Kut ve Özlem Şenyıldız’a.

İstanbul, 15 Eylül 2023