İyilikler Üzerine

Önsöz

Giriş

De Beneficiis
İyilikler Üzerine

I. Kitap

II. Kitap

III. Kitap

IV. Kitap

V. Kitap

VI. Kitap

VII. Kitap

Lügatçe
Kaynakça

Önsöz

Yedi kitaplık “İyilikler Üzerine” (De Beneficiis) Seneca’nın dostu Lyonlu Aebutius Liberalis’e ithaf edilmiş bir eser olup, iyilik ediminin, yapılan iyiliğe karşılık vermenin, minnettarlığın meziyetleri, şahsi şükran, cömertlik ve sevecenlik duyguları olmanın ötesinde sosyal ahlâka dönük yönleriyle enine boyuna tartışılır. Gerçek mutluluk ile erdem, bilgelik ile özgürlük, sağduyu ile düzen, akılcı olmama ile nankörlük, sahip olma hırsı ile kaybetme korkusu, haz ile ölçülülük, ahlâki doğruluk ile günah, istenç ile talih, tutku ile esaret, doğaya uygun yaşama ile gerçek zenginlik, kendiliğinden arzu edilir (özü itibarıyla iyi) olanla kendiliğinden kaçınılması gerekenler arasındaki ilişki ve çelişkiler irdelenir. Eserde, karşılıklı kimi sorularla kendi düşüncesini, muhatabına anlaşılır kalıplarla ikna etmeye yönelten bir yöntem izlenir. Konuyu aydınlatan kısa anlatılar ve örnekler bir kanıt biçimi olarak sunulur, konuşmada kullanılan güzel deyişlerle (sententia) süslenir.

Genç Seneca olarak tanınan Lucius Annaeus Seneca MÖ 4-MS 65 yılları arasında yaşadı. Hatip Seneca ya da bilinen adıyla Yaşlı Seneca’nın ikinci oğlu olup bugünkü İspanya’nın Córdoba şehrinde doğdu. Çocukken Roma’ya geldi, hitabet ve felsefe eğitimi gördü. Quaestorluk ve avukatlık yaptı, daha sonra da senatör oldu. 41’de İmparator Claudius zamanında Korsika’ya sürüldü. 49’da Roma’ya geri çağrıldı ve praetor oldu. Claudius’un o zamanki eşi Agrippina’nın oğlu olan Nero’nun özel öğretmenliğini yaptı. Nero’nun iktidara geçmesiyle 54’te Burrhus ile birlikte konsül oldu. Nero dönemindeki değerler boşluğundan ve Agrippina’nın ihtiraslarından dolayı, büyük düş kırıklığı içinde, 62 yılında resmî görevlerinden affını istedi. Yeğeni Lucanus ile birlikte Piso tertibine karışmakla suçlandı ve 65’te imparatorun zorlaması sonucu intihar etti. İki kez evlenmiştir.

Düşünce tarihinde önemli bir yeri vardır. İnsanca davranış, hoşgörülü tutum, bağışlanmaya ve tanrısal bir güce olan inanç ve yüksek davranış idealleri yazılarında çok belirgindir. Felsefe üzerine yazdığı eserler üç gruba ayrılır. İlk grubu, ahlâk felsefesi (ethica) konularında yazdığı ve Dialogi adıyla da bilinen “Denemeler”, ikinci grubu “Ahlâki Mektuplar” (Epistulae Morales), son grubu da “Doğa Bilimiyle İlgili Sorunlar” (Naturales Quaestiones) ve elimize ulaşmamış kimi bilimsel çalışmaları oluşturur. “İyilikler Üzerine” birinci grup eserlerindendir. Sürgünde yazmış olduğu retorik (sahnelenmemek üzere yazılmış) Grek tragedyalarından dokuz tanesi günümüze kalmıştır. Ayrıca bir de İmparator Claudius üzerine, onun ölümünden sonra yazdığı Apocolocyntosis isimli bir hiciv eseri bulunur.

Roma Stoası olarak da bilinen Geç Stoa ya da Yeni Stoa’nın en önemli temsilcilerinden olan Seneca’nın başlıca esin ve bilgi kaynağı ise gene bir Stoa düşünürü olan Rodoslu Hekaton’dur. Orta Stoa döneminde söz konusu okulun başındaki Panaitios’un bir öğrencisi olan Hekaton’un günümüze ulaşmamış sayısız yazılı bilimsel çalışması vardır.

“İyilikler Üzerine” isimli bu eserinin yazılış tarihine dair çeşitli tahminler yapılmakla beraber, Seneca’nın yaşamının son dönemlerine ait olduğunda uzlaşılmaktadır. Örneğin, R.Waltz’a göre 58-62 yılları arasındadır.

İlk dört kitap (I-II-III-IV) ağırlıklı olarak didaktik ve bütünsel bir özellik gösterir ve olasılıkla İmparator Claudius’un ölümünü takip eden yıllarda neşredilmiştir. İlk kitabın bitiminde yer alan imalı bir anekdot Claudius’un artık yaşamadığına bir işarettir. Diğer üç kitap (V-VI-VII) tamamlayıcı nitelikte olup resmiyetten biraz uzaktır. J. W. Duff bu son kitapları 62-65 yılları arasında bir yere koyuyor.

Eserin en iyi durumdaki elyazması, 8. ya 9. yüzyıla ait olan ve Vatikan’ın Palatinus koleksiyonu içinde bulunan Codex Nazarianus’tur. Öbür önemli el yazmaları arasında R (Codex Reginensis), G (Codex Guelferbytanus), M (Codex Monacensis) ve P (Codex Parisinus) sayılır.

Kullanılan Latince metin ise Hosius’un Leipzig 1914 tarihli ikinci basımıdır.

Kısa çizgiler ya da normal parantezlerle ayrılan ifadeler ve ünlemler özgün metinde yazarın kendi tasarruflarıdır. Köşeli ayraçlar ise çevirmenin tercihi olup, ifade ve gramer bakımından tamamlayıcı işlev görmekte, cümleyi ve bağlamı destekler mahiyettedir. Dipnotlar, tersi belirtilmedikçe, gene çevirmene ait olup kaçınılmaz olarak açımlanması gereken, kısa veya uzun ek bilgi açısından faydalı görünen ya da kitabın başka bölümleriyle karşılaştırma yapılması gereken hallerde kullanıldı. Lügatçede, dipnotlarda Türkçe karşılığı verilen bazı Latince sözcüklerle birlikte; doğrudan özgün metinden seçilen, eserde sık kullanılmış ve eserin belkemiğini oluşturan kavram, ifade ve terimler yer almaktadır.

Verdiği büyük akademik destekten, ayırdığı kıymetli zamandan ve gösterdiği sonsuz hoşgörüden ötürü hocam Prof. Dr. Bedia Demiriş’e, felsefe disiplinini filolojinin önemli bir parçası olarak bizlere sevdiren bir diğer hocam Prof. Dr. Çiğdem Dürüşken’e ve her koşulda yanımda olan aileme teşekkürü bir borç biliyorum.

Ankara, 2023
Levent Keskin

Lucius Annaeus Seneca

MÖ 4’te varlıklı ve sözü geçer bir ailenin çocuğu olarak Corduba’da (günümüzde Córdoba, İspanya) dünyaya geldi. Çocukluğu ve gençliği Roma’da teyzesinin yanında geçti. Sözbilim (rhetorica) ve felsefe alanında parladı. Roma aristokrasisinin sayılan bir ismi oldu. İmparator Claudius döneminde gözden düşmesine karşın, ilerleyen zamanda, önce Nero’nun eğitimini üstlendi, Nero iktidara geçince de onun akıl hocası oldu (MS 54). Ancak Nero’nun akıldışı icraatlarını, zevk ve eğlence düşkünlüğünü engellemede başarısız kaldı. Suçluluğu şüpheli olduğu halde Piso tertibine karıştığı iddiasıyla imparator tarafından hayatına son vermesi emredildi. Bunun üzerine MS 65’te intihar etti.

Levent Keskin

1987 yılında ODTÜ, İdari Bilimler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü’nden mezun oldu. Özel sektörde çalıştı. 2003-2007 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri, Latin Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde lisans programını bitirdi. Aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde “Sürgün Sonrası Eserlerinde Ovidius’un Ruh Hali ve İmparator Augustus ile Çatışması” tezi ile 2010 yılında yüksek lisans, “Urbanitas’ı Anlamada Petronius’un Satyricon’u Üzerine Bir Karakter Çözümlemesi” tezi ile de 2015 yılında doktora programlarını tamamladı. Latinceden Genç Plinius’un Mektupları (I-IV) (2018), Attika Geceleri (Seçmeler) (2021) ve Kısa Roma Tarihi (2022) çevirileri Doğu Batı Yayınları tarafından yayımlandı.