Wittgenstein: Erken Döneminde Dilin Sınırları ve Felsefe

Önsöz

Kısaltmalar

Giriş

I. Dünyanın Yapısı

II. Genel Resim Teorisi: Resmin Yapısı ve Resimsel Bağıntı

III. Olguların Mantıksal Resmi Olarak Düşünce

IV. Dilin Yapısı ve Dünyayla Bağıntısı

V. Dilin Sınırları ve Felsefe

Sonuç

Kaynakça

Dizin

ÖNSÖZ

Ludwig Wittgenstein, erken dönemini temsil eden ve iki savaş arası dönemde güçlü etkiler uyandıran eseri Tractatus Logico-Philosophicus’la felsefenin tüm sorunlarını nihai çözümlerine kavuşturduğuna inanıyordu. Mantığın temellerinden dünyanın yapısına doğru genişleyen soruşturmaları onu, “ideal dil” rüyasının gerçekliğini kanıtladığına inandırmıştı. Bir dizi mantıksal işlemle dilde çizilen sınırlar, olgusal/yasal söylem alanının her türlü müdahaleye kapatılmış anlamlı bildirimlerinin teminatı olacaktı. Sonuçta ulaşılan katı sınırlandırma, başta geleneksel felsefi söylem olmak üzere etik, estetik ve teoloji gibi değer alanlarına ilişkin söylemlerin dilin doğal, mantıksal sınırlarını aşmaya yönelik girişimler olarak “saçma önermeler” üretmekten öteye gidemeyişleri, tarih boyunca düşünce ve söylem alanlarına yönelik görülmemiş bir eleştiriyi beraberinde getiriyordu. Kitap, öğütlediği suskunluk kadar tartışmalı bir mantıksal mistisizmle sonuçlanırken, yazarı felsefeyi bırakıp farklı işlerle uğraşmayı seçmişti. Her ne kadar kısa süre sonra bizzat yazarının felsefeye yeniden yönelimiyle başlayan ciddi eleştiriler tezlerine gölge düşürdüyse de, genç Wittgenstein’ın şaşırtıcı dehâsının bir göstergesi olan Tractatus Logico-Philosophicus, hâlâ çevresindeki hararetli tartışmaları tetiklemeyi sürdürüyor.

Elinizdeki çalışmada, Tractatus Logico-Philosophicus (ve onun önhazırlıklarını içeren Notebooks 1914-1916 ile Prototractatus) çevriminde yer alan bir dizi soruna, erken Wittgenstein’ın felsefenin artı ve eksi hanelerine yaptığı eklentiyi değerlendirmek amacıyla yaklaşılıyor. Wittgenstein’ın erken dönem felsefesini belirleyen “resim teorisi”nin talepleri ve sonuçları açısından, felsefenin geleneksel anlamından koparılışı ve atfedilen yeni anlam ve görevlerle yeniden tanımlanışı, teorik yapıyı belirleyen argümantasyon ve yapısal/mantıksal çözümlemeler bağlamında sorunlaştırılıyor. Klâsik temsil teorisini, dil ve mantık perspektifinden yeniden ele alan Tractatus’un dil (düşünce) ve dünya (gerçeklik) arasında kurduğu temsil bağıntısı, söz konusu teorik düzlemlerin yapısal/işlevsel çözümlemeleriyle inceleniyor. Dilin resimsel karakterinin temellendirilmesiyle, söylenebilen (düşünülebilen) ve söylenemeyen (düşünülemeyen) arasında çizilen anlam sınırı belirlenerek, dilin sınırları bağlamında farklı söylem alanlarının ve temel odağımızı oluşturan felsefenin konumları değerlendiriliyor.

Bu çalışma Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe Anabilim Dalı, Sistematik Felsefe ve Mantık Bilim Dalı’nda “Ludwig Wittgenstein (Erken Döneminde Dilin Sınırları ve Felsefe)” başlığıyla 2004 yılında doktora tezi olarak savunulmuştur. Aradan geçen zaman içinde eser gözden geçirilerek kaynaklar genişletilip güncellenmiş, yapısal ve sistematik değişikliğe gidilmeksizin bazı önemli ilaveler yapılmıştır. Çalışmalarım sırasında sabırlı desteğini esirgemeyen danışman hocam Prof. Dr. Mustafa Yıldırım’a, entelektüel yaratıcılığı ve eleştirel eğilimiyle metnin her aşamasında önemli katkıları olan Doç. Dr. Mukadder Erkan’a, değerli görüşlerine başvurduğum Doç. Dr. Sebahattin Çevikbaş’a ve sürekli teşviklerini gördüğüm kadim dostum Yrd. Doç. Dr. Ahmet Sarı’ya teşekkür borçluyum.

Son olarak, eser Wittgenstein’ın erken felsefesine bir okuma önerisi sunmaktan öte bir iddia taşımıyor. Tractatus okuruna metnin çetin yapısına nüfuz edebilmede bir dolayım sağlayabilirse, amacına ulaşmış olacak.

Ali UTKU

Ali Utku

Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü’nde öğretim üyesi. Çağ­­daş Batı felsefesi ve Tanzimat sonrası Türk düşüncesi alanlarında çalışıyor. Ya­yımlanmış bireysel ve kolektif derleme ve çeviri çalışmaları şunlardır: Lud­­wig Witt­genstein, Defterler 1914-1916, (Birey Yayınları, İstanbul, 2004); Mic­hael Hardt, Gilles Deleuze: Felsefede Bir Çıraklık, (Birey Yayınları, İstanbul 2002); Ro­nald Bogue, Deleuze ve Guattari, (Birey Yayınları, İstanbul, 2002); Jacques Derrida, Kozmopolitizm ve Bağışlama Üzerine, (Birey Ya­yın­la­rı, İstanbul, 2005); Çalınan Poe: Lacan ve Derrida, Psikanalitik Deve­kuşu Di­yalektiği, (Birey Yayınları, İstanbul, 2005); Stuart Sim (ed), Postmo­der­niz­min Eleştirel Sözlüğü, (Ebabil Ya­yınları, Ankara, 2006); Eugene W. Holland, Deleuze ve Guattari'nin Anti-Oedipus'u: Şizoanalize Giriş, (Oto­nom Yayınları, İstanbul, 2007); Jacques Derrida, Önemsizin Arkeolojisi, (Otonom Yayınla­rı, İstanbul, 2007); Jacques Derrida, Nietzschelerin Şö­leni, (Otonom Yayınla­rı, İstanbul, 2008); Mike Gane, Jean Baud­rillard: Ra­di­kal Belirsizlik (De ki Ya­yınları, Ankara, 2008). Ayrıca “Osmanlı Felsefe Ça­lışmaları” başlıklı atölye çalış­ması çerçevesinde birçok eseri yayımla­nmıştır.