Eski Çin’de Dinler

Çevirmenin Önsözü

I. Eski İnançlar

II. Konfüçyüsçülük

III. Taoculuk

IV. Materyalizm

V. Budizm ve Diğer Dinler

ÇEVİRMENİN ÖNSÖZÜ

Birçok araştırmacı, tarihçi ve filozofun yüzyıllardır özellikle felsefe ve mistik inançlar alanında mercek altına aldığı Çin, son yarım yüzyılda, küresel ölçekte önem kazanarak odak noktası haline geldi. Böylece son yıllarda Çin felsefesi, tarihi ve dinine ayrı bir özen gösteren Türkiyeli tarihçiler, araştırmacılar ve yayınevleri tarafından Türkçe yazılmış önemli eserler sunuldu.

Yakın dönemdeki yayınlara baktığımızda, gözden kaçırıldığını düşünebileceğimiz, Batı için Çin dinlerinin mukaddimesi, Çin mistisizminin klasiklerinden birisi olarak tanımlayabileceğimiz Eski Çin’de Dinler’in, yazıldıktan yüz yılı aşkın bir süre sonra ilk kez Türkiyeli okuyucuyla buluşturulmasına vesile olmak benim için büyük bir heyecan. Epistemolojik bir gözle bakıldığında, bazı noktaları zaman aşımına uğramış olmasına rağmen, 1905 yılında yayımlanan bu çalışma günümüz Çin mistisizmine ve inanışına dair bilginin aktarımında mihenk taşı olma özelliğine sahip. Günümüzde üzerine çok ciddi ça­lışmalar yürütülen eski Çin inançlarıyla karşılaştırıldığında, münferit noksanlıkları olmasına rağmen, Herbert Allen Giles’ın bu kitabının Batı kültürünün Doğu dinleriyle karşılaşmasında mühim bir yeri olduğu aşikârdır.

Okuyucu bu önemli eserle buluşmadan önce, birkaç noktaya kısaca değinmekte fayda olacağını düşünüyorum. Günümüzde Çin dinleri ve mitolojisine ilişkin literatürde geçen şahıs ve figürlerin isimlerinin, bu kitabın yazarının da gelişiminde katkı sunduğu Wade-Giles sistemindeki yazılış biçimlerini değiştir­medim. Örneğin bu kitapta, ünlü düşünür Laozi’nin yazılış şekli, okuyucunun karşısına Lao Tse olarak çıkacaktır. Giles’ın da ismini taşıyan bu sistemi değiştirmeyerek, bu çeviride yazarın geliştirdiği yönteme sadık kalmayı tercih ettim. 20. yüzyılın henüz başlarında kaleme alınan bu çalışmanın Batı’daki ilklerden olma özelliğinin okuyucuya tümüyle geçmesinde bu tutumun önemli bir rol oynayacağını düşündüm, ki bu literatüre aşina olan kimseler, geçen isimlerin günümüz literatüründeki kullanımına, verdiğim örnekte görüldüğü üzere, özünde ne kadar benzediğini kolaylıkla fark edeceklerdir.

Değinmek istediğim bir diğer husus ise ‘Ode’ kavramıyla ilgili. Sanırım beni bu kitapta en fazla zorlayan, sıkça karşıma çıkan bu kavram oldu. İngilizcesi, genellikle belirli bir şahsı, nesne veya durumu övmek için yazılan ve farklı ölçü ve uzunluklarla kaleme alınan bir şiir türü olarak karşımıza çıkıyor. Metinde görüleceği üzere, kitaptaki şiirlerin yalnızca birkaçı kafiyeli ve ölçülü olarak yazılmış. Bazı Türkçe kaynaklarda bu tür şiirlerin karşılığı, İngilizcesi değiştirilmeden ‘Ode’ kelimesiyle kullanılmasına rağmen, ben karşılık olarak, bu konuya vakıf birçok insanın da fikrini alarak, en nihayetinde Methiye demeyi tercih ettim. 

Bununla birlikte, yüz yıldan daha uzun bir süre önce kâğıda dökülen bu metnin yazıldığı dönemdeki dili ve o dönemde kullanılan ama günümüzde çok sık rastlanılmayan bazı kelimelere, biraz daha eski bir Türkçeyle karşılık bulmaya çalıştım. Yazar ve okuyucuyu gözeterek, ikisi arasında denge kurmak ve metnin içeriğini doğru bir biçimde yansıtmak için bunun en doğru yaklaşım olacağını düşündüm ve okuyucunun ahengini bozmamak için bu kelimeleri dipnotlarla boğmamaya çalıştım.

Son olarak bu kitabın tercümesinde, kafamdaki bazı kavramsal tıkanıkların çözülmesinde önemli bir katkı sunan Ayşe Burcu Tunca’ya ve her daim olduğu gibi gene bilgisini, yardımını esirgemeyen ve rehberliğiyle yolumu aydınlatan Özcan Doğan’a teşekkürü borç bilirim.

Deniz Uludağ
Haziran 2017

Herbert Allen Giles

Çin dili ve kültürü uzmanı Herbert Allen Giles, 8 Aralık 1845’te Oxford’da dünyaya geldi. Londra’nın köklü okullarından biri olan Charterhouse’da eğitim gördü. 1876-1892 yılları arasında Çin’de değişik makamlarda konsolosluk hizmetleri yürüttü. Çin’den döndükten sonra, 1897 yılına kadar İskoçya’nın Aberdeen kentinde yaşadı. Sir Thomas Francis Wade’in halefi olarak Cambridge Üniversitesi’nde Çince profesörü olarak görevlendirildi ve 1932 yılına kadar buradaki koltuğunda oturmaya devam etti. Yıllar boyunca Çin diliyle ve kültürüyle ilgili çeşitli kitaplar yayınladı, bunların çoğu 20. yüzyılın ikinci yarısında benimsendi. Wade tarafından geliştirilen Wade-Giles sistemini sabırlı uğraşıları sonucunda 1892 yılında yayınladığı Çince-İngilizce Sözlük ile kabul ettirmeyi başardı. Ayrıca Giles, A Chinese Biographical Dictionary (1898), A History of Chinese Literature (1901), The Civilization in China (1911) ve China and The Manchus (1912) gibi önemli eserler üretti. Gerçekleştirdiği çalışmalarıyla Doğu ve Batı arasında kültürel bir köprü inşa etmeyi başaran Herbert Allen Giles, 13 Şubat 1935 tarihinde Cambridge’de hayata gözlerini yumdu.