Kısa İklim Tarihi

Çevirmenin Önsözü

Teşekkürler

Kısaltmalar

1. İklim Tarihi Nasıl Doğdu?

2. İklim Tarihinin Yöntemleri Nelerdir?

3. İklim Tarihçileri Kimlerdir?

4. “Küçük Buzul Çağı” (PAG) Nedir, Neye Hyper-Pag Denilir?

5. PAG Yalnızca Avrupa’ya mı Özgüdür?

6. Küçük Ortaçağ Optimumu Nedir?

7. Quattrocento’nun Meteorolojik veya İklimsel Profili Nedir?

8. Son 500 Yıl Boyunca, Diğerleri Arasında Birçok Yıla Yayılan Özellikle Serin, Soğuk, Karlı Bir Dönem Zikredebilir misiniz?

9. 1570-1630 Yıllarının Hiper-PAG’ının İnsan Üzerindeki Etkisi Ne Olmuştur?

10. 17. Yüzyıl Sürekli Olarak Soğuk muydu?

11. Maunder Minimumu Nedir?

12. 1709 Kışı Neden Unutulmuyor?

13. “Büyük Bir Kış” Nedir?

14. Sonuncu Yüzyıllar Esnasında Fransa’da ve Özellikle de Paris’te Meydana Gelen Büyük Su Baskınları Hangileridir?

15. XV. Louis Döneminde Bir “Buz Çözülmesi”nden (Terimin Çeşitli Anlamları İçinde…) Hangi Bağlamda Söz Edilebilir?

16. Hava Koşulları Fransız Devrimi’nin Patlaması Yönünde Bir Rol Oynamış mıdır?

17. Fransız Devrimi Esnasındaki “Tarımsal-İklimsel” Çevrenin Bazı Toplumsal-Siyasal Serpintileri Olmuş mudur?

18. İklimden Kaynaklanan Beklenmedik Durumların Bir “Napoléon Yönetimi” Olmuş mudur?

19. Laki Olayı Nedir?

20. 1816’ya Hangi Nedenle “Yazı Olmayan Yıl” Denilmektedir?

21. Kıtlık ve Açlıkların Hava Koşullarıyla Nasıl Bir Bağı Vardır?

22. 1830 ve 1848 Devrimleri Anlamlı Bir Meteorolojik Bağlamın İçinde Yer Almakta mıdırlar?

23. 1839-1840 Krizi Neden “Düşük Yapmış”tır?

24. Küçük Alp Buzul Çağı’nın Sonunun Tarihini Belirlemek Mümkün müdür?

25. İklim Tarihi Günümüzdeki Isınma Konusunda Nasıl Bir Aydınlatma Sağlamaktadır?

26. 20. Yüzyıla İlişkin Dünya Ölçeğinde Yıllık ve Yüzyıllık Bir Çerçevede Mevsimlerin Diferansiyel Bir Isınmasından Söz Etmek Mümkün müdür?

27. Pekâlâ, Pag’ın Son Yıllarından veya Başka Bir İfadeyle 1860’lı Yıllardan İtibaren Soğuk Kışlar Ne Durumdadırlar?

28. İnsani Sonuçlarıyla Birlikte 20. Yüzyılın Ağır Kışlarından Birini Ele Alabilir misiniz?

29. Eskinin Sarı Sıcakları, Özellikle 21. Yüzyılın Başındakilerin İnsani Sonuçlarından Farklı mıydılar?

30. Yakın Tarihli Isınma, Bağların Lehine midir?

31. Bağbozumu Tarihi İklimsel Bir Gösterge midir?

32. Acaba Avrupa’da ve Dünyada 2007 Yazının Çok Farklı Durumlar İçeren Hava Durumu Tarihte Hiç Görülmemiş Bir Olgu mudur?

Bağbozumlarına İlişkin Ek (V. Daux)

Kısa Bir Kaynakça Yönelmesi

Gökyüzü ve Yeryüzü, Tanrılar ve İnsanlar

Dizin

Çevirmenin Önsözü

Tarih, olmuş bitmişleri belli bir teorik çerçeve içinde düzenleme bilimi olduğundan, olasılıklarla hiçbir ilgisi olamaz. Ancak, bazı noktaları belirgin hale getirmek için, adeta bir paradoks olarak tarihte “olasılıklar” üzerinde gezinmek hiç de yararsız değildir.

Nitekim, eğer 1450’den itibaren Anadolu ve Rumeli’de sürekli bir kuraklığın sonucunda tahıl hasadında büyük düşmelerin olduğu üç ardışık yılın yaşandığı gibi bir senaryonun sonuçları acaba ne olurdu? II. Mehmed İstanbul’u alabilir miydi? Elbette hayır, çünkü ordusunu besleyemezdi. Ve Osmanlının imparatorluk haline gelmesi, kısa sürecek olan ihtişamını üretmesi gecikirdi ve belki de bu hiç gerçekleşmez, o da Avrupa’dakiler gibi makul bir alana yayılan bir devlet olarak, ulusunu ve ekonomisini oluşturmaya başlar, Avrupa’nın “hasta adam”ı olmazdı.

Keza Napoléon Bonaparte, tarihin kaydettiği en büyük Fransız ordusu olan “La Grande Armée” ile Moskova önlerine kış aylarında değil de bahar veya yaz aylarında ulaşsaydı, ne olurdu acaba? Moskova işgal edilir, Rus imparatorluğu çöker ve Napoléon yenilmez olur, Waterloo savaşı da olmazdı. Ve bugün dünya İngilizce değil, Fransızca konuşuyor olurdu.

Demek ki tarihin asıl belirleyici unsuru, bizim ülkemizde genellikle anlaşıldığının tersine insan değil. Aslında insan çoğu zaman bir “maruz kalan” ve önüne çıkan olanaklardan ancak seçim yapabilen zayıf bir unsur. Tarihin akışını belirleyen esas unsur ise, insanın müdahale edemediği oluşumlar. Eğer 16. yüzyılda Zwin nehri kumlarla Bruges şehrinin ağzını tıkamasaydı, bu kent bugün dünyanın merkezi olurdu.

İnsan henüz her şeye müdahale edemiyor ve bu yüzden de tarih tamamen onun eseri değil. Eğer bir gün her şeye müdahale edebilirse, işte o zaman tarih, insanın tarihi olacaktır.

İnsanın müdahale edemediği unsurların başında iklim geliyor. Astronomik ve atmosferik etkilenme-tepkilenmelerin sonucu olan iklim, insanın kaderini belirleyen temel unsur. En temel unsur. Ve bir iklim tarihinin olabileceği çok da kolay anlaşılabilir bir şey değil. Çünkü biz, insanın yaptığı ettiği (olaylar) ile yetinmeyi ve bunları anlatmayı tarih sanma alışkanlığına sahibiz.

Emmanuel Le Roy Ladurie, Annales okulu mensuplarından çok önemli bir tarihçi ve “iklim tarihi”nin babalarından biri. Onun bu soru-cevap biçimindeki kitabı, ülkemizde iklim tarihinin kapısını açabilir.

Mehmet Ali Kılıçbay

Elinizdeki eser, Anouchka Vasak’ın Emmanuel Le Roy Ladurie ile yaptığı bir dizi görüşmenin metninden oluşturulmuştur.

Emmanuel Le Roy Ladurie, Collège de France’ta profesördür ve çoğu iklim tarihine ilişkin olan (Histoire du climat, depuis l’an mil, Paris, Flammarion, 1967, 1983 ve 2004 (Bin Yılından Bu Yana İklim Tarihi); Histoire humaine et comparee du climat, Paris, Fayard, 2 cilt, 2004 ve 2006 (Beşerî ve Karşılaştırmalı İklim Tarihi). 20’den fazla tarih kitabının yazarıdır.

Anouchka Vasak, Poitiers Üniversitesi’nde Fransız edebiyatı doçentidir. Aralık 2000’de Paris VII Üniversitesi’nde, “Meteorolojiler: Aydınlanma’dan Romantizme kadarki dönemde gökyüzüne ve iklime dair söylemler” adında bir tez savunmuştur, bu eser yakında Champion Yayınları’ndan çıkacaktır.^* Öte yandan bu tarihçi kadın, J. Benchold, E. Le Roy Ladurie ve J. P. Sermain yönetimindeki L’Événement climatique et ses représentations (XVII^e-XIX^e siècle) adlı kolektif eserde de yer almıştır (İklimsel olay ve temsilleri (17.-19. yüzyıl), Desjonqueres yayınlarından çıkan (2007) kitap, Sorbonne ve Singer-Polignac vakfında 2006 Ocakı’nda düzenlenen bir kolokyumda sunulan tebliğleri derlemektedir.

İki yazarın ortaklaşa düşünme faaliyetlerinden sonra ortaya bir dizi soru çıkmıştır, bunları burada Anouchka Vasak, ikilinin sorumluluğu altında sunmaktadır.

Emmanuel Le Roy Ladurie’nin bu sorulara verdiği cevaplar, soruları soran ve bizzat kendi tarafından düzeltilmiştir. Zaten buradaki metin, Emmanuel Le Roy Ladurie’nin iki ciltlik Histoire humaine et comparée du climat (Fayard, 2004 ve 2006) kitabından geniş ölçüde ilham almaktadır. Metin daha sonra ELRL ve AV tarafından yayımlanmak üzere gözden geçirilmiştir.

Ayrıca bu kitabın sonunda yer alan, Burgonya’daki bağbozumlarının 14. ilâ 21. yüzyıl arasındaki tarihleri yılbeyıl verilmiştir, bu eksiksiz listeyi Valérie Daux hazırlamıştır.

Emmanuel Le Roy Ladurie (19 Temmuz 1929)

Fransız tarihçi. Annales Okulu tarihyazımının en önemli temsilcilerindendir. Les Moutiers-en-Cinglais’de (Fransa) doğdu. Babası Jacques Le Roy Ladurie, Pétain’ın Tarım Bakanı idi (daha sonra direniş saflarına katılacaktır). Le Roy Ladurie, Caen’de Collège Saint-Joseph, Paris’te IV. Henri Lisesi ve Sceaux’da Lakanal Lisesi’nde eğitim gördü. École Normale Supérieure’de tarih alanında yüksek öğretmenlik ve Paris Üniversitesi’nde beşeri bilimler doktorası kazandı. Le Roy Ladurie doktora tezi olan Languedoc Köylüleri (Les Paysans de Languedoc) ile tanındı. Bu çalışmasında, Le Roy Ladurie 15. yüzyıl sonundan 18. yüzyıl başına kadar olan dönemde aralarında aşar, ücret, vergi, kira ve kazanç kayıtlarının da bulunduğu geniş çaplı niceliksel bilgiler üzerinde, Ernest Labrousse, Michel Foucault, David Ricardo, Fernand Braudel, Claude Lévi-Strauss, Thomas Malthus, François Simiand, Sigmund Freud ve Max Weber gibi düşünürlerin teorilerini kullanarak çalışmalar yaptı. Bu noktada Languedoc tarihinin “hareketsiz tarih” olduğunu kanıtlamak istiyordu. En önemli çalışmalarından biri Montaillou, Village Occitan de 1294 à 1324 (Bir Oksitanya Köyü Olan Montaillou’nun 1294-1324 arasındaki Tarihi) adlı eseridir. Le Roy Ladurie’nin diğer bir önemli çalışması Le Carnaval de Romans: De la Chandeleur au mercredi des Cenders 1579-1580 (Romans Karnavalı, Mumlar Bayramı’ndan Küller Çarşambası’na 1579-1580)’dir. Sosyal tarih ile ilgili diğer güncel çalışmaları arasında La sorcière de Jasmin ve Le siècle des Platter (1499-1628) bulunur. Bu çalışmaların ilkinde, Le Roy Ladurie, Carlo Ginzburg’un yolunu takip ederek köylüler arasındaki büyücülük düşüncesi ile hâkimlerin ve kilisenin büyücülük anlayışlarının farklı olduğunu öne sürer. İkinci kitabında Le Roy Ladurie Platter ailesinin mektuplarını ve anılarını, 16. yüzyıl toplumsal değerlerini araştırmak için kullanır, özellikle bunu din, hekimlik, suç, eğitim, vergi boyutlarını göz önünde bulundurarak yapar. “Mikrotarih” alanında çalışmalarıyla öne çıkan Le Roy Ladurie Fransa’nın 1460-1774 arasındaki siyasi tarihini de incelemiştir. Siyasi tarih eserleri arasında en çok tanınanlardan biri olan L’État royal: de Louis XI à Henri IV, 1460-1610 ile Fransız devletinin 1460-1610 yılları arasındaki gelişimi üzerinde iz sürmüştür. Le Roy Ladurie 1970’lerin başında, Nouvelle histoire (yeni tarih) hareketini kurmuştur. Böylece olaylar, yerel motifler, aile veya yaşam şekilleri üzerine çalışarak, incelenen belli bir dönemin niteliklerini ortaya koymaya çalışan mikro tarih alanının öncüsü olmuştur. 1973’ten 1999 yılına kadar Collège de France’da Çağdaş Medeniyetler Tarihi başkanlığını yürütmüştür.

Le Roy Ladurie ilk çağdaş çevreci tarihçilerden biri olarak da tanınır, çalışmaları çevresel değişimde insan ve insanların tarihinde çevresel etkenler üzerinde yoğunlaşmıştır.