‘Romulus ve Remus adlı iki çoban tarafından kurulmuştur Roma. Doğal olarak Roma’ya dair her şeyin temelinde kırsal yaşam vardır. Hattâ Roma soylusu şehir hayatını küçümser. Ona göre kırsal yaşam gerekliliktir ve fazla şehirlileşmek, bozulmak demektir. Oysa Varro bu eseri yazarken Roma o safhaları çoktan aşmıştı. Eserin adı Ziraat İşleri olsa da ziraat bu eserde aslında bir çerçeve görevindedir. Bu eser ölüm döşeğindeki Roma Cumhuriyeti’ne dair, Varro’nun bir bakıma son sözleridir. Ziraat çerçevesinin içindeki resimde Roma’nın diline, dinine, geleneklerine, coğrafyasına, tarihine dair pek çok kesit bulunuyor. Okur bu eserde Roma’daki tarım uygulamalarının yanında zooloji, botanik, coğrafya ve tarih konularında da pek çok bilgi bulacaktır:
Ziraatın özelliği yalnızca daha eski olması değildir. Ziraat aynı zamanda daha soyludur. Bu yüzden atalarımızın şehirde yaşayan vatandaşları kırlara geri döndürmesi boşuna değildi. Barış zamanında bu yurttaşları Roma köylüsü besliyordu. Savaş zamanında yardımı gene Roma köylüsünden alıyorlardı. Gene toprağa ‘ana’ veya ‘Ceres’ demeleri de boşuna değildi. Toprağı işleyenlerin vazifeşinas ve faydalı bir yaşam sürdüklerine, bu insanların kral Saturnus’un tebaasından geriye kalan son insanlar olduklarına inanıyorlardı. (Varro, Rust. iii.1)
- Yazar: Marcus Terentius Varro
- Kitabın Başlığı: Ziraat İşleri
- Latince Özgün Metin: Res Rusticae
- Çeviren: A. Doğucan Hanegelioğlu [Latince]
- Yayına Hazırlayanlar: Taşkın Takış - Ufuk Coşkun
- Kapak Tasarımı: Harun Ak
- Dizi Bilgisi: Doğu Batı Yayınları - 328; Tarih Dizisi - 42
- Basım Bilgileri: 1. Basım: Aralık 2021
- Sayfa Sayısı: 358
- ISBN: 978-625-7030-84-7
- Boyutları: 13,5 x 21
Önsöz
Franciscus
Petrarca’dan M. Varro’ya
Kısaltmalar
Sunuş
Ziraat İşleri - 1
Giriş
Ziraatın Amacı
Ziraatın Sanat Yönü
Dört İlke
Ziraat Bilgisinin Kısımları
Arazi Türleri
Uygun Konum ve Uygun Arazi
Asma Bağcılığı
Çiftlik Arazisi ve Toprak Türleri
Arazi Ölçüleri
Çiftlikteki Yapılar
Villanın Konumu
Çiftlik Planı ve Çiftlik Avlusu
Çitler ve Duvarlar
Ağaçlar ve Sınırlar
Çiftlik Civarı
Üretim Araçları, Sesli Üretim Araçları Olan Köleler
Çiftlik Çalışanlarının Sayısı
Yarı-Sesli Üretim Araçları
Sığırlar ve Yük Hayvanları
Köpekler ve Diğer Yabaniler
Sessiz Üretim Araçları
Ürünler
Zeytinler ve Ağaç Yetiştiriciliği
Asmalar
Bağlar
Zamanlar ve Mevsimler
Yılın Bölümleri
Birinci Evre (7 Şubat-24 Mart)
İkinci Evre (24 Mart-7 Mayıs)
Üçüncü Evre (7 Mayıs-24 Haziran)
Dördüncü Evre (24 Haziran-21 Temmuz)
Beşinci Evre (21 Temmuz-26 Eylül)
Altıncı Evre (26 Eylül-28 Ekim)
Yedinci Evre (28 Ekim-24 Kasım)
Sekizinci Evre (24 Kasım-7 Şubat)
Ay’ın Evreleri ve Altılı Yıl Bölümlemesi
Gübreleme
Üretim Yöntemleri
Tohum: Ekim, Dikim ve Aşılama
Aşılama ve Çelik
Ürün-Toprak Oranı
Keçitırfılı
Diğer Ürünler
Bitkilerin Büyümesi
Bitki Tabiatı
Bitki Bakımı
Tahıllar
Saman Hasadı
Ürün Hasadı
Harman Yeri
Harmancılık
Başak Toplama
Bağbozumu ve Şarap Yapımı
Zeytin Üretimi
Saman İstifleme
Ambarlar
Üzüm Muhafazası
Meyve Muhafazası
Sofralık Zeytinler
Amurca
Muhafaza ve Tüketim
Tahılları Ambardan Çıkarmak
Amurcanın Hazırlanması ve Muhafazası
Şarap Muhafazası
Beyaz Zeytin
Ceviz, Hurma ve İncir
Meyveleri Asarak Muhafaza Etmek
Satmak için Üretmek
Ziraat İşleri - 2
Giriş
Besicilik: Kökenleri, İtibarı ve Uygulaması
Koyunlar
Keçiler
Domuzlar
Sığırlar
Eşekler
Atlar
Katırlar
Köpekler
Çobanlar
Süt ve Yün
Ziraat İşleri - 3
Giriş
Villa Türleri
Villada Beslenen Hayvanlar
Kuşlar
Kuşhaneler, Ardıç Kuşları
Tavus Kuşları
Güvercinler
Üveyikler
Kümes
Kazlar
Ördekler
Tavşanlık
Yaban Domuzları ve Diğer Dört Ayaklılar
Salyangozlar
Bayağı Yediuyurlar
Arılar ve Kovanlıklar
Balık Havuzları
Ek 1: Roma’da
Yunan-Perverlik ve Yunan-Düşmanlığı
Ek 2: Varro’nun Kuşhanesi
Ek 3: Eserde Adı Geçen
Bitkilerin ve Hayvanların Bilimsel Sınıflandırması
Eserde Adı Geçen Bitkilerin Bilimsel Sınıflandırması
Eserde Adı Geçen Hayvanların Bilimsel Sınıflandırması
Ek 4: Eserde Adı Geçen
Bazı Bölgelere Dair Bilgiler
Önsöz
Marcus Terentius Varro’nun Res Rusticae (Ziraat İşleri) adlı bu eserini
çevirirken, ortaya çıkacak çalışmanın salt çeviri içermesini istemediğim için
eserde ziraatla ilgili sözcükleri, kavramları ve meseleleri, mümkün
olduğu kadar eserin bağlamında kalarak açıklamaya gayret ettim. Çeviri metni
dışında, modern taksonomik sınıflandırmalar çerçevesinde, eserde adı geçen
bitki ve hayvanların modern bilimsel isimlerini ve bu isimleri koyan bilim
adamlarını (yani isimlerin müelliflerini) elimden geldiğince aktardım. Varro’nun uzun uzadıya anlattığı kuşhanesine ait beş farklı
rekonstrüksiyon planını görsel olarak ekledim. Bunların yanında, eserde adı
geçen bazı bölgelerin günümüzdeki konumlarını verip bu bölgeleri tarihçeleriyle
birlikte, ziraat ile olan ilişkileri bağlamında anlatmaya çalıştım. Çoğu
bölgenin tarihçe kısmını Varro’nun yaşadığı dönemle sınırlı tutup daha ileri gitmedim.
Elbette bu alanlarda kusurlarım olmuştur. Mevcut kusurlardan ötürü okurdan
şimdiden özür diliyorum.
Çeviride “Ash,
H. B. & Hooper, W. D., 1934. Marcus
Porcius Cato: On Agriculture. Marcus Terentius
Varro:
On agriculture. Londra: Heinemann” künyeli eseri temel
alsam da kaynakçada künyelerini verdiğim edisyonları ve çevirileri de
karşılaştırmalı olarak kullandım. Ek bölümlerde kullandığım kaynakları kaynakça
bölümüne ayrı başlıklarla ekledim. Bitki ve hayvan isimleri bölümünde çevrimiçi
olarak, bilimsel adlandırmalar için “International Plant Names Index,” “Plants
of the World Online,” “Türkiye
Bitkileri Listesi,” “Wikispecies” internet sitelerini, takson müellifleri ve
taksonların bilimsel kriterlere uygun olarak yayımlandığı kaynakları bulmak
için ise “Biodiversity Heritage Library” ve “Hathitrust Digital Library”
internet sitelerini kullandım. Bu sitelerin linklerini kaynakça kısmına
çevrimiçi kaynaklar başlığıyla ekledim.
Okunurluğu ve anlayışı
kolaylaştırmak için, Lloyd Storr-Best’in (1912) başlıklara ayırma yöntemini
benimsedim. Her bölümün başına o bölümde anlatılan konuyu başlık olarak attım.
Eserin Latince aslının bazı bölümlerinde anlaşılması zor cümleler, bazı
bölümlerinde düzeltilmesi imkânsız, bozuk kısımlar bulunuyor. Bunlarla ilgili
olarak kaynakçada verdiğim tüm edisyonları karşılaştırmalı olarak inceledim ve
bu edisyonlardaki düzeltmeleri, yorumları dipnotlarda tartıştım. Çeviride
kullandığım edisyona sadık kalsam da diğer editör ve çevirmen yorumlarını da
aktardım. Tutarlılık oluşturması için, eserdeki özel isimleri çeviri metninde
istisnasız korumayı tercih ettim. Varro
eserinde bu özel isimleri ne şekilde yazdıysa o şekilde aktardım. Çeviri metni
dışında, dipnotlar da dâhil kalan yerlerde ise daha serbest davranarak Türkçede
yer etmiş olan özel isimleri Türkçe literatürdeki şekilleriyle, Yunanca
isimleri de Türkçe transliterasyonlarıyla verdim. Kullandığım edisyondan
doğrudan aktardığım dipnotları edisyon notu olarak (ed.n.) belirttim.
Bunun dışındaki bütün dipnotlar şahsıma aittir. Eserde geçen ölçü birimlerini
parantez içinde metrik ölçülere çevirdim ancak para birimlerini orijinal
şekilleriyle aktarmayı tercih ettim.
Bu çevirinin ortaya çıkması sürecinde desteğini
hiçbir zaman esirgemeyen ve ömür boyu öğretmenim olarak göreceğim Prof. Dr.
Bedia Demiriş’e, metni gözden geçirme sürecinde yaptığı düzeltmeler ve verdiği
bilgilerle bana destek olan sevgili arkadaşım Tuğba Gürgöl’e ve her türlü
zorluğumu çeken kıymetli anneme teşekkürlerimi sunuyorum.
A. Doğucan Hanegelioğlu
İstanbul, 2021
Marcus Terentius Varro
Marcus Terentius Varro, MÖ 116’da Roma Cumhuriyeti’nin Sabini bölgesindeki Reate (günümüzde Rieti, İtalya) kentinde doğdu. Yaygın kabule göre ailesi equites (süvari) sınıfına mensuptu. Erken yaştan itibaren edebiyat eğitimine başlayan Varro, Roma’da ünlü gramerci Lucius Aelius Stilo’dan, daha sonra Atina’da Aşkelonlu Antiokhos’tan eğitim aldı. Politik yaşamında bir Gnaeus Pompeius Magnus taraftarıydı ve onun partisinin bünyesindeyken birçok memuriyette bulundu. Caesar ile Pompeius arasındaki iç savaşta, MÖ 49 yılında Caesar’a karşı son kez savaşıp kaybetti ve Caesar’a teslim olup af diledi. Caesar tarafından bağışlanıp tekrar Pompeius saflarına katıldı ancak savaşlarda doğrudan yer almadı. Pharsalus Savaşı sonrasında Marcus Antonius tarafından mülküne ve kütüphanesine el konsa da Caesar tarafından yeniden affedilerek mülkünün bir kısmı kendisine iade edildi. Varro’nun entelektüel seviyesinin farkında olan Caesar ondan faydalanma niyetindeydi. Latince ve Yunanca eserlerin toplanacağı bir kütüphane kurup başına Varro’yu geçirmek isteyen Caesar MÖ 44 yılında suikasta kurban gidince bu düşünce gerçekleşmedi. Caesar’ın ölümünden sonra bütün mülküne ve kütüphanesine Marcus Antonius tarafından yeniden el kondu. Octavianus’un (daha sonra İmparator Augustus) araya girmesiyle canı bağışlandı ve ömrünün son yıllarını edebî çalışmalarıyla geçirdi. Hem çağdaşları hem ondan daha sonra yaşayanlar tarafından ‘Romalıların en eğitimlisi (vir Romanorum eruditissimus)’ olarak anıldı. MÖ 27 yılında hayata veda etti.
Ahmet Doğucan Hanegelioğlu
1987 yılında İstanbul’da doğdu. İlk ve orta öğretimini Zeynep Kâmil İlköğretim Okulu’nda, Lise eğitimini İntaş Lisesi’nde tamamladı. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde Türk Dili ve Edebiyatı, İstanbul Üniversitesi’nde Latin Dili ve Edebiyatı bölümlerinde okudu. Latin Dili ve Edebiyatı bölümünde 2015’te lisans, 2019’da yüksek lisans eğitimini tamamlayıp mezun oldu.
24 Saatte Kargoda
