Zalimlerin Ölümleri Üzerine

Önsöz

Giriş

     Lucius Caecilius Firmianus Lactantius ve Eserleri

     De Mortibus Persecutorum / Zalimlerin Ölümleri Üzerine

     Eserin Amacı ve Konusu

     Eserin Anlatım Özellikleri ve Türü

     Eserin Tarihsel Bağlamı

     Eserin Tarihî Önemi

     De Mortibus Persecutorum’un Elyazması

     Çeviri Üzerine Not
 

Zalimlerin Ölümleri Üzerine

Lucius Caecilius’un Zalimlerin Ölümleri Üzerine İtirafçı Olan Donatus’a Kitabı Buradan Başlar

Kaynakça

Önsöz

İmparator Augustus’un Cumhuriyet rejimini tasfiye etmesinden sonra Roma imparatorluk dönemi ile birlikte devletin dinleri arasına, imparatorluk kültü de girmiştir. İmparatorların çoğu kendisini yerel pagan tanrılarla özdeşleştirmiş, halkın kendisine tapınmasını istemiştir. Aynı dönemde Roma sınırları içinde Hıristiyanlığın ortaya çıkması da dinsel zorbalığı arttırmıştır. Tanrıların iyi niyetini kazanmak için topluca tapımlar gerçekleştirilen bu dönemde Hıristiyanlar, törenlere katılmayı reddetmişlerdir. Bu durumun Roma halkı ile tanrılar arasındaki ilişkiyi bozduğuna, pax deorum’u (tanrıların barışı) engellediğine inanılmıştır. İmparatorlar ve halkın büyük bir kısmı, pagan tanrıların Hıristiyanlar yüzünden kendilerini cezalandırdıklarını düşünmüş, herhangi bir felaketten, kuraklık, sel, kötü hasat gibi durumlardan Hıristiyanları sorumlu tutar olmuşlardır. Bazı imparatorlar bu konuyla fazla ilgilenmezken bazıları Hıristiyanlara karşı sert tutum sergilemişlerdir. Roma İmparatorluk tarihindeki siyasal gelişim sürecindeki kültürel ve dinsel değişimin Antik Roma’nın çağdaş yazarlarının eserlerine konu olmuştur. İmparatorluğun karışık politik ortamından kendini sıyırabilmiş yazarların günümüze ulaşabilen eserleri, çağın siyasi kargaşasını yansıtmakla kalmayıp dönemin genel dinî yapısı hakkında da geniş bilgiler edinmemizi sağlamaktadır. Roma’nın klasik tarihyazım anlayışı bu sosyal gelişmeler sebebiyle zaman içinde değişmiş; Hıristiyanlığın yayılmasıyla başlayan dinî çatışma, edebiyat alanında da kendini göstermiştir. Hıristiyan ve pagan yazarlar, “geçmişte yaşananları gelecek nesillere aktarmak” için yazmaya dayanan geleneksel tarih anlayışından farklı olarak, inançlarını savunmak adına eserler ortaya koymaya başlamışlardır. Dolayısıyla gönüllerindeki ilâhi sevgi, anlattıkları tarihî olaylara doğrudan yansımıştır. Bu yazarlardan biri, eserlerinde kalbindeki ilâhi sevgiyle Hıristiyanlığı ateşli bir şekilde savunan, yaygın olarak Lactantius adıyla bilinen Lucius Caecilius Firmianus Lactantius’tur. Elinizdeki çalışmanın konusu, Lactantius’un günümüze ulaşmış olan birkaç eseri haricinde sıradışı tarzıyla diğer yapıtlardan ayrılan De Mortibus Persecutorum (Zalimlerin Ölümleri Üzerine) adlı elli iki bölümlük kitabıdır. Lactantius, De Mortibus Persecutorum’da Hıristiyanlara karşı uyguladıkları sert politika sebebiyle Tanrı tarafından kötü bir sonla cezalandırıldıklarına inandığı Roma imparatorlarının ölüm şekillerini kaleme almıştır. Ona göre, bu imparatorlar yaşamları boyunca Roma’nın huzurunu bozan icraatlarının karşılığı olarak trajik bir sonu hak etmişlerdir. Eserin tanrısal intikam çevresinde dönen hikâyesiyle Lactantius, Nero’dan Aurelianus’a kadar emperyal gücü eline alan eski imparatorların eylemleri sonucunda başlarına gelenleri özetledikten sonra Diocletianus yönetiminin tarihe geçen “Büyük Zulüm” (Hıristiyanlara karşı uygulanan işkence) dönemi ve tetrarchia rejiminin başka hiçbir yerde bulunmayan detayları ile Constantinus’un egemenliğine kadar tahta geçen imparatorların “acımasızlıklarını” anlatırken Roma İmparatorluğu’nun çok önemli bir periyodunun sosyokültürel, politik gelişimi ve dinî değişimi hakkında ayrıntılı bilgiler vermiştir. Bu noktada modern literatürde söz konusu dönem ve Hıristiyanlık tarihine dair mevcut çalışmaların en iyi şekilde kavranması ve yeni araştırmalara ışık tutması amacıyla De Mortibus Persecutorum adlı eserin Latince orijinal dilinden ilk defa Türkçeye çevrilmesinin günümüz Roma İmparatorluk tarihi araştırmaları için önemli bir adım olacağı düşünülmüştür. Ayrıca Türkçe Antikçağ literatüründe Lactantius hakkında sadece kısa, ansiklopedik bilginin bulunması ve De Mortibus Persecutorum’a dair spesifik bir değerlendirmenin mevcut olmaması sebebiyle, Geç Antikçağ araştırma alanına katkı sağlamak amacı ile eser ve yazarı üzerine bir inceleme yapılması faydalı görülmüştür.

Bu çalışma, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı’nda Prof. Dr. Turhan Kaçar danışmanlığında 2012 yılında tamamlanmış olan Lactantius ve De Mortibus Persecutorum başlıklı yüksek lisans tezinin ikinci ve üçüncü bölümlerinin yeniden gözden geçirilerek kitap olarak düzenlenmiş halidir. Araştırma sürecimin her aşamasında benden bilgisini esirgemeyen, tüm çalışmayı baştan sona inceleyen, çeviri metnimi satır satır okuyan ve titiz eleştirileri sayesinde beni önemli hatalardan kurtaran değerli hocam Prof. Dr. Turhan Kaçar’a sadece bu çalışmada değil her zaman fikri desteği ile yolumu aydınlattığı için teşekkürlerimi sunmayı borç bilirim. Araştırma sırasında ihtiyaç duyduğum malzemeyi tedarik etmem için maddi destek sağlayan Pamukkale Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi’ne teşekkürlerimi not etmek istiyorum. Ayrıca akademik sürecimin başından bugüne her daim yanımda olduğunu hissettiren, söyledikleri ve yazdıklarıyla vazgeçilmez yol göstericim olan ve çalışmamın kitap haline getirilmesi konusunda beni cesaretlendirip destek veren çok değerli hocam Prof. Dr. Bedia Demiriş’e; yine her kapısını çaldığımda beni samimiyetle karşılayan, lisans eğitimimden bu yana üzerimdeki olumlu etkisinin yanısıra, hem yıllar önce bu çalışmaya başlarken hem de ihtiyaç duyduğum dönemlerde ufuk açan yaklaşımıyla motivasyonumu yeniden kazanmamı sağlayan kıymetli hocam Prof. Dr. Çiğdem Dürüşken’e, Latince ve tarih öğrenimim boyunca tıpkı diğer hocalarım gibi üzerimde büyük emeği olan değerli hocam Doç. Dr. Çiğdem Menzilcioğlu’na kalpten teşekkür ederim.

Tuğçe Ünver

Lucius Caecilius Firmianus Lactantius

MS 240-325 yılları arasında yaşadığı varsayılan ve Afrikalı olduğu kabul edilen Lactantius, Jerome’dan öğrendiğimize göre Arnobius’tan retorik eğitimi almıştır. Tıpkı Arnobius gibi o da öğretmenlik yapmaya başlamış, Latin diline olan hâkimiyeti sebebiyle yaklaşık 300 yılında Diocletianus tarafından retorik eğitmenliği yapması için Nicomedia’ya davet edilmiştir. Henüz Afrika’dayken Hıristiyanlığı tercih ettiği düşünülen yazar, 303 yılında patlak veren zulümle işinden ayrılmak zorunda kalmış fakat uzun yıllar sonra dostu Constantinus tarafından Caesar Crispus’un öğretmeni olarak yeniden görevlendirilmiştir. Özellikle Jerome’un onu, kendi döneminin en belâgatli adamı olarak övmesi ve üslubunu Cicero’ya benzetmesi, Lactantius’a “Hıristiyan Cicero” unvanını kazandırmıştır. Yaşamı boyunca felsefi nitelikte birkaç eser meydana getiren Lactantius, bu kez Hıristiyanlara uygulanan zulümleri içeren bir kitap kaleme almak istemiştir. Lactantius esasen çağının işkenceci imparatorlarının ölüm şekillerini anlatarak gelecek nesillere tanrısal yargının varlığını ispatlamayı amaçlamıştır.