Ölümü Küçümseme

ÖNSÖZ 

Mortem ubi contemnas, viceris omnes metus.

Ölümü küçümsediğinde, bütün korkularını yenmiş olacaksın.

Publilius Syrus

İnsanoğlu bilinmez olanı bilinir kılmak için çağlar boyunca çeşit­li düşünce sistemleri geliştirmiştir. Doğan her canlının bir gün öle­cek olması mutlak bir zorunluluk ve gelecekle ilgili bilinen tek ka­çınılmaz gerçeklikken ölümün ne olduğu bilinmezlerle doludur. İnsanoğlu tüm canlılar içinde ölümlü bir varlık olduğunu bilmesi sebebiyle en trajik varlıktır ve Cicero’nun aktardığı bir düşünceye göre “insanlar hayat yolunda bilinçsiz zihinlerle dolaşmaktadırlar” (Cicero, Tusculanae Disputationes, 1.115). Son en baştan bellidir, bu sona ulaşıncaya kadar geçen süre her ne kadar belirsizliklerle dolu olsa da. Antikçağ’dan günümüze kadar felsefe tarihinden filozofların çoğu ‘ölüm’ün ne olduğunu anlamak için konuyu ruh ve beden bağlamında ele alıp incelemişlerdir. Bedenin ölümlü olduğu konusunda hiçbir fikir ayrılığı yokken, ruh konusunda durum tam tersidir. Kimine göre beden öldüğünde ruh da bedenle birlikte ölür, kimine göre ise ruh bedenden ayrılarak varlığını sürdürmeye devam eder. Zihinleri asıl kurcalayan soru ölümün ne olduğundan ziyade ölümden sonra ne olduğu ya da olacağıdır. Bu sorunun cevabı ise hiç kuşkusuz ruhun ne olduğunun belirlenmesiyle aşılabilir ki bu da oldukça çetrefilli bir konudur. Sokrates’in dediği gibi, ölmenin mi yaşamanın mı, hangisinin daha iyi olduğunu sadece tanrılar biliyor, hiçbir insan bilmiyor (Cicero, Tusculanae Disputationes, 1.99).

Evet ölümden sonrasını bilmiyoruz, bu konuyla ilgi sadece çeşitli kanılarımız, geleneksel inançlarımız var. Ölümün benim için bu hayattaki ‘tek gerçek ayrılık’ olduğunu 2012 yılı, 8 Şubat Çarşamba günü saat tam 11:05’i gösterdiğinde anladım. Özel Balat Hastanesi’nin yoğun bakım ünitesinde babamın cansız be­deni karşısında donakalmıştım. On beş gün boyunca umutla umutsuzluk arasındaki korkulu bekleyiş yerini büyük bir acıya, derin bir hüzne, sonsuz bir boşluğa bırakmıştı. Hayat dışarıda tüm hızıyla, elime tutuşturulan belgelerle doludizgin devam ediyordu. Benim içinse her şey bir uğultudan, bir sis perdesinden başka bir şey değildi. Olmasından en çok korktuğum şey olmuştu; babamı kaybetmiştim. Doğduğum andan itibaren her koşulda, hep yanımda olan, hep beni koruyup kollayan, adı gibi hep benim ‘Hami’m olan babamı ölüm benden ayırmıştı. İçimde derin bir hüzne yol açan bu ayrılığın ardından Cicero’nun Tusculanae Disputationes (Tusculum Tartışmaları) başlıklı eserinde ölümü ele aldığı birinci kitabı çevirmeye koyuldum. Cicero’nun çok sevdiği kızı Tullia’nın ölümünün ardından teselliyi felsefede araması gibi, ben de onun satırlarında babamın yokluğuna bir teselli aramaya koyuldum. Cicero’nun kurguladığı sohbet ortamında ben de onunla birlikte cevap aradım ruhun ölümlü mü, ölümsüz mü olduğuna. Onun dediği gibi, kimi zaman ölümün yaşamın iyiliklerinden yoksun kalmak değil de kötülüklerinden kurtulmak olduğunu düşündüm, kimi zaman da bedenin ruhun zin­danı olduğuna ve yaşamın sona ermesiyle bedenden kurtulan ruhun hür göğe ulaştığına inanmak istedim. Cicero güçlü ha­­tipliğiyle beni ruhun ölümsüz olduğuna, bedenden kurtulan ru­hun sonsuzluğa ulaştığına, ölümün korkulacak bir şey değil, ak­sine iyi bir şey olduğuna, bize ödünç olarak verilen bu yaşamın aslında ruhu her türlü arzudan arındırarak ölüme hazırlamak olduğuna ikna etti. Şimdi, tüm yaşamı boyunca erdemli bir yaşam süren babamın sonsuzluğa ulaştığına ve ölümün onu ben­­den ayırmasının dışında kötü bir şey olmadığına dair çok da­ha kuvvetli bir inanç var yüreğimde.

Ruhlarımız zaten bir gün buluşmayacak mı?

Çiğdem Menzilcioğlu
31.01.2016 İstanbul

Marcus Tullius Cicero (MÖ 106 - 43)

Marcus Tullius Cicero yaşamı boyunca ut conclave sine libris, ita corpus sine anime (Kitapsız oda, ruhsuz beden gibidir) özdeyişini kendine ilke edinmiştir. Öğrenmek ve öğrendiklerini yazıya dökmek onun yaşam biçimidir. İlk gençlik yıllarında avukat olarak adından söz ettirmiş, ancak bununla yetinmeyip bilgisine bilgi katmak amacıyla Roma’dan ayrılmış, Ege adalarında ve Batı Anadolu’da ünlü hocaların derslerini izlemiştir. Roma’ya döndüğünde bir homo novus olsa da, yeteneği ile birleştirdiği bilgileri onu Roma kamu yaşamının en yüksek görevi olan konsüllüğe kadar ulaştırmıştır. Ardından yaşamında sıkıntılı ve çalkantılı yıllar başlamış, Roma’dan uzaklaşmak zorunda kalmıştır. Senato’nun ve yurttaşların desteği ile Roma’ya çağrılmış, ama beklentilerinin dışında gelişen siyasi olaylar onu devlet işlerinden yaşamının son yılına kadar uzak tutmuştur. Bu süre içinde Cicero, öğreterek insanlara yararlı olmak düşüncesiyle okuyucusuna felsefeyi sevdirmeyi, onların iyi ve mutlu insan olmalarını sağlamayı amaçlamıştır. Gençlik yıllarında tanımaya başladığı Yunan felsefesini, Romalı okuyucuya Yunanca kavramların yerine kendisinin türettiği Latince terimlerle aktarmış ve Roma felsefesine büyük katkıda bulunarak yaşam ilkesinden hiç ödün vermemiştir.

Çiğdem Menzilcioğlu

İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Bölümü, Latin Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalında öğretim üyesidir. 1995 yılında ‘Latince Sanat Terimleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme: Procopius – De Aedificiis’ başlıklı teziyle yüksek lisansını, 2001 yılında ise ‘Plinius’un Panegyricus’u ve İmparatorluk Propagandası’ başlıklı teziyle doktorasını tamamlamıştır. Seneca’nın Medea ve Phaedra Tragedyalarında Tutkuların Gizemli Çatışması başlıklı kitabı, Latinceden dilimize aktardığı çevirileri, Roma kültürü ve edebiyatı üzerine yazdığı çeşitli makaleleri bulunmaktadır.