İndra: Tanrı ve Kral

Kısaltmalar

Sunuş

İndra Adı Üzerine

İndra’nın Bazı Özellikleri

Veda Döneminde İndra

İndra Somapā

İndra Vritrahan

İndra ve Müttefik Tanrılar

İndra-Varuna

İndra-Agni

İndra-Vishnu

İndra-Sūrya

İndra ve İlişkili Başka Tanrılar

Çatışma (Āri-Āri ve Āri-Dāsa/Dasyu Savaşları)

Kral İndra

Hindistan Āryanları ile İran Āryanları Arasındaki Çekişmeler

Hint-Āri Oluşumu Üzerine Bir Görüş

Rigveda-Avesta

Brāhmanalar Döneminde İndra

Upanishadlar Döneminde İndra

Destan ve Purāna Döneminde İndra

A. İndra ve Vritra Arasındaki Mücadele

B. İndra ve Vishnu

C. İndra ve Ermişler

Ç. İndra ve Çeşitli Efsaneler

Sonsöz

Rigveda’dan Seçme İndra İlahileri

Kaynakça

Dizin

Sunuş

Adı Mitannilerde geçen, Avesta kutsal metinlerinde silik bir şekilde söz edilen, dolayısıyla Sanskrit kaynaklardan başka hiçbir yerde hiçbir şekilde geçmemiş ve işlenmemiş olan İndra, Hint Edebiyatı’nın ve Hindoloji biliminin bel kemiğini oluşturur dersek çok da abartmış olmayız. En eski edebî kayıt olan Rigveda’dan itibaren bütün bir Sanskrit edebiyatı onun adını anmadan edemez. İndra kavramı nasıl ortaya çıktı? O bir Āryan kral iken önemli işler sonucunda bir tanrıya mı dönüştürüldü? Veda döneminin en büyük tanrısının Destan ve Purāna döneminde önemi azalırken ona olan inanç neden tamamen terk edilmemişti? Öte yandan neden İran’da “ifrit” olarak kabul edilmişti?

İndra problemi Āri istilaları sorununun da tam merkezinde yer almaktadır. Takip edilen izler bizleri Mittaniler, Asurlular gibi kadim uygarlıklara kadar götürmektedir. Konu elbette ki arkeoloji, dilbilim, etnoloji, halkbilim, hindoloji, iranoloji, antropoloji gibi birçok disiplini ilgilendirmekte, o bakımdan da üzerinde dikkatle ve titizlikle durmayı gerektirmektedir.

Bir “İndra incelemesi” yapmaya en uygun bilimsel disiplin Hindoloji bilimidir. Ait olduğumuz yerden, Hindoloji bakış açısından bakacak olursak, konuyu dört bölümde incelemek uygun olacaktır: Vedalar döneminde İndra, Brāhmanalar döneminde İndra, Upanishadlar döneminde İndra, Destanlar ve Purānalar döneminde İndra. Konunun baş kaynağı Rigveda’dır ve bu kitaba baktığımızda İndra’nın nasıl şekillendiğini ayrıntılarıyla görebilmekteyiz. Tipi, özellikleri, yaptığı savaşlar, ifritlerle mücadeleleri, Soma içkisine olan düşkünlüğü, kılık değiştirebilmesi, diğer tanrılarla yan yana duruşu ve daha birçok konu bu önemli tarihî kayıt sayesinde açıklığa kavuşmaktadır. Bu arada ister istemez İran Āryanları ve Hint Āryanları arasındaki farkı ortaya koymak da konuya dâhil edilmek durumundadır. Dasyu ve Dāsalarla yapılan mücadeleler kadar Ārilerin kendi aralarında yaptıkları savaşlar da o zamanki coğrafyada toplumların ayrışmasında ve belirginleşmelerinde önemli bir rol oynamıştır.

Rigveda’nın en eski kısmı 6. kitaptır. Bunu 3 ve 7. kitaplar izler. Daha sonra 4 ve 2, sonra da 5 ve 8. kitaplar gelir. Bu eskilik durumu da araştırmalarda dikkate alınmalıdır. Ermiş aileleri ilâhileri yazanlardır. Bunlar o zamanın önemli aşiretleridirler. Bir yerde (IV, 23; 1-6) şöyle yazar:

“Hangi din adamının kurbanı onu Soma’da ve onun kaynağında keyifli kıldı? İçki içip keyiflenirken Yüce Olan görkemli zenginliğini çoğalttı. Onun ziyafet arkadaşı hangi kahraman oldu? Kim onun merhametinin ortağı oldu? Onun harika işleri hakkında biz ne bildik? Dindar kişiye o hangi sıklıkta yardıma gelir? İndra yakarışları nasıl işitir? Yakaranın isteklerini nasıl hatırda tutar? Eskiden yaptığı cömert işler nelerdir? Ozanı [güçle] dolduran onu, ne sebepten çağırırlar? Çabalayan din adamı nasıl onun sahip olduğu zenginliği kazanır? Tanrı benim doğruluk dolu dualarımı, beğendiği saygıyı kabul ederek, hatırında tutsun. Şafak sökerken tanrı ölümlüyle ne tür bir dostluk kurmayı tercih eder? Kendisini sevenleri, sağlam bağlılıkla etrafını saranları o nasıl sever? Dostlarınla kurduğun dostluk büyük mü? Bizimle olan kardeşliğini ne zaman anlatabiliriz?”

İndra’nın Brāhmana kutsal metinlerindeki izini sürdüğümüzde Vedalar’daki bilginin Brāhman kurbancılığı çerçevesinde birtakım değişikliklerle yeniden anlatıldığını görürüz. Bu dönem Sarasvatī ile Drishadvati nehirleri arasında bulunan ve adına Bhāratavarta denilen ülkenin iskân edilmesi ve burada yeni bir toplumun oluşması dönemidir. Dört kast net olarak ayrışır. İndra’nın Vritra ile olan savaşı yeniden ve biraz daha ayrıntılı olarak anlatılır. İndra’nın şimşeğini ­fırlattığında yorgun düşmesinden, hattâ Vritra’dan korkmasından söz edilmeye başlanır. Bu korku giderek Brāhman öldürme korkusuna dönüştürülür. Destan ve Purāna döneminde toplumun bütünüyle Brāhman egemenliğine girmesi sonucu Vedalar’ın cesur ve güçlü tanrısı İndra, onlardan daha aşağıda gösterilen bir “kıyaslanma tanrısına” dönüştürülür. Hem ifritler hem de ermişler ona çeşitli hakaretler yağdırırlar.

Upanishadlar’da ise İndra’nın ağzından felsefe yaptırılır. Mitoloji bağlamının dışına çıkılarak bu karakterde bir tanrıyı felsefenin içine dâhil etmek gene İndra adının büyüklüğünün bir kanıtıdır.

Böylece bu çalışmada korkusuz kahraman İndra ile savaştığı ifritten korkup kaçan İndra’ya, erkekçe gücün sahibi İndra’dan ermişlerin kadınlarını baştan çıkartmaya çalışan İndra’ya ve nihayet “filozof İndra”ya kadar bu kral-tanrının ya da tanrı-kralın birçok yönünü görmüş oluruz.

Bütün bir Sanskrit edebiyatını elden geçirerek en ufak noktalara kadar İndra’yı araştırmak ve incelemek oldukça zahmetli bir iş olacaktır. Ayrıca buna gerek olup olmadığı da sorulabilir. Onun yerine en ünlü ve en önemli efsaneler incelenirse zaten ortaya çıkan sonuç daha küçük verilere gitmenin gereksizliğini de kendiliğinden ortaya koyar. O nedenle bu kitapta büyük ve önemli efsanelerden hareketle İndra’nın izi sürülmüş ve Hint toplumunun değişimine paralel olarak yarattıkları tanrının da karakterinin ve özelliklerinin değişimine dikkat çekilmiştir. İndra’yı başlangıcından bu yana takip etmek bir anlamda Hindistan’ın oluşumunu en erken dönemlerden itibaren anlamaya gayret etmektir.

Tanrı ve kral İndra bize Hindistan’ın ulusal kimliğini, bu kimliğin oluşmasındaki omurga niteliğindeki yapının sağlam­lığını göstermektedir. Destan ve Purāna dönemindeki her türlü aşağılamada bile aslında onun büyüklüğünü görürüz. O Hindistan’ı birarada tutan en erkenden kullanılmış yapı taşıdır.

Bu çalışmayı yaparken en başta Rigveda’yı, sonra diğer Vedalar’ı temel aldım. Basımı 2018 yılında gerçekleşen Rigveda çevirim olmasaydı böyle bir çalışma yapmaya kalkışamazdım. Brāhmanalar kısmında Şatapatha ve Aitareya Brāhmanalar’dan yararlandım. Destanlar ve Purānalar bölümünde Mahābhārata ve Rāmāyana destanlarıyla belli başlı Purānalar olan Vishnu, Bhāgavata, Mārkandeya gibi büyük Purānaları kullandım. Upanishadlar, Cātakalar ve Kathāsaritsāgara gibi Sanskrit edebiyatının en temel ve en önemli kaynaklarına bakmayı da ihmal etmedim. Vettam Mani’nin Purānic Encyclopedia’sı oldukça yararlı oldu. İran Ārileri araştırılırken çok sayıda kaynak gerekti. Hindistan’dan getirtilen Sanskrit ve İngilizce yazılmış kaynak kitaplara ek olarak çok sayıda Türkçe kaynak bulmak da mümkün oldu. Dumézil’in Mit ve Destan’ı Kāvya Ushanas konusunu aydınlatmaya yetti de arttı bile. Elimdeki Avesta ile ilgili kaynaklarla Rigveda ve Sanskrit kaynaklar birleşince korkutucu derecede büyük bir konu ortaya çıkmış oldu. Bu kitapta ancak tadımlık bir bilgi verebildim. Ama konunun önemi ve ciddiyeti de ortaya çıkmış oldu.

Sonuçta Hindoloji profesörü Abidin İtil’in 1963’de yazdığı “İndra-Dharma” adlı mükemmel makalesinden sonra Hindoloji alanında İndra ile ilgili ilham verici bir çalışma, tüm zorluklarına karşın bitirilmiş oldu. Umarım okuyucusu için yararlı olur.

Korhan Kaya
Ankara 2023

Korhan Kaya

1959 Ankara doğumlu olan Korhan Kaya, Anıttepe Lisesini bitirdikten sonra 1977 yılında Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Hin­do­loji ile tanıştı. 1985’te Hindoloji asistanı olan Korhan Kaya, 2003 yılında aynı dalda profesör oldu. Görevi sırasında pek çok defa Hindistan’a giderek oradaki üniversiteleri inceleme fırsatı yakaladı. 2015 Kasım ayında Uluslararası Hindoloji Konferansı için gittiği Delhi’de (Rashtrapati Bhavan’da) Hindistan Cumhurbaşkanı ve ICCR Kurumu başkanı Prof. Dr. Lokesh Chandra tarafından “seçkin Hindolog” ünvanı verildi ve bir şal ile ödüllendirildi. Korhan Kaya’nın Hindoloji ile ilgili birçok makalesi, çeviri ve telif olmak üzere 40’ın üzerinde kitabı bulunmaktadır.