İnsanları nasıl, ne ölçüde ve hangi koşullarda tanıyoruz? Yaşamın sonuna dek hiç bitmeyen, yanıtlanması zor bir soru… İnsanlar arasındaki deneyimler göstermiştir ki, hata paylarını göz önüne almadan başkası hakkında aceleyle varılan iyimser hükümler çoğu zaman hayal kırıklığıyla sonuçlanır.
Kendini tanımanın ve gerçek bir eğitimin belki de ilk koşulu birbirinden oldukça farklı insan tiplerini, yani karakterleri gözlemlemektir. Batı edebiyatının temel yapıtlarından olan Theophrastos’un bu kısa ve özlü çalışması, başta La Bruyère’in Karakterler’i olmak üzere birçok esere ilham vermiş, psikolojik çözümlemelerin kaynağı olmuştur. Theophrastos insan doğasının son derece karmaşık yapısına –belki de yaşanan deneyimlerin acısına dikkat çekmek amacıyla– ironik ve eğlenceli bir üslupla eğilmiştir.
Milattan önce 300’lü yıllarda yazılmış eser, insana dair güncelliğinden bir şey yitirmemiştir. O günden bugüne “dalkavuk” hâlâ güzel sözlerle karşısındakini okşamaya devam eder, “sinsi” nefretini ustalıkla gizlemeyi becerir, hiç durmadan konuşan “geveze” birilerine çevremizde hep rastlarız, peki yol yordam bilmeyen “köylüler” ve “görgüsüzler” etrafımızdan hiç mi eksik olmaz, hesap yapıp toplamı bulduktan sonra hâlâ sonucu bize soran “şapşal” arkadaşlarımızı hatırlayalım, “beleşçi” ve “pinti”ler ise canımızı pek sıkar, “kendini beğenmişler”den, “fesat”lardan ve “fırsatçılar”dan söz ederek tadımızı ise hiç bozmayalım.
- Yazar: Theophrastos
- Kitabın Başlığı: Karakterler
- Yunanca Özgün Metin: Χαρακτῆρες
- Çeviren: Candan Şentuna [Yunanca]
- Yayına Hazırlayanlar: Taşkın Takış - Ufuk Coşkun
- Kapak Tasarımı: Harun Ak
- Dizi Bilgisi: Doğu Batı Yayınları - 358; Felsefe Dizisi - 95
- Basım Bilgileri: 2. Basım: Eylül 2022 (1. Basım: Dost Kitabevi Yayınları, Mayıs 1998
- Sayfa Sayısı: 78
- ISBN: 978-625-8123-13-5
- Boyutları: 13,5 x 21
- Kapak Resmi: "Ugolino ve Oğulları", Jean-Baptiste Carpeaux, 1865-67.
Çeviriye Not
Metnin Tarihi
Sigla
Karakterler
Önsöz
Sinsi
Dalkavuk
Geveze
Köylü
Koltukçu
Arsız
Çalçene
Palavracı
Beleşçi
Pinti
Edepsiz
Münasebetsiz
İşgüzar
Şapşal
Kendini Beğenmiş
Batıl İnançlı
Memnuniyetsiz
Güvensiz
İğrenç
Görgüsüz
Özentili
Hasis
Gösteriş Budalası
Kibirli
Korkak
Oligarşi Yanlısı
Geçkin
Fesat
Namussuzun
Yardakçısı
Fırsatçı
Önsöz
[Bugüne kadar ne zaman düşünsem, hep şaşmışımdır; belki de bu
şaşkınlığım hiç geçmeyecek: Yunanistan aynı göğün altında bulunduğu halde ve
bütün Yunanlar aynı eğitimden geçtiği halde, acaba neden hepimiz aynı
karakterde değiliz?* Çünkü ne
zamandır insan yapısını inceliyorum, Polykles, doksan dokuz yaşıma da geldim;
çeşit çeşit insanla bir arada bulunup erdemlilerle kusurluları dikkatli bir
karşılaştırmadan geçirdikten sonra, her birinin yaşamda sergiledikleri
davranışı yazmam gerektiğini düşündüm. Bunların karakter biçimlerini, işlerini
nasıl gördüklerini sana sınıflandırarak açıklayacağım. Çünkü bu yazılar
çocuklarımıza miras bırakılırsa, saygın insanlarla birlikte olmayı, onlarla
zaman geçirmeyi tercih edecek olan çocuklarımız bu örnekleri kullanırlarsa,
onlardan geri kalmamak için, sanıyorum, daha ahlâklı olacaklardır, Polykles.
Şimdi konuya dönüyorum: doğru yolu izlemek ve doğru söyleyip söylemediğimi
anlamak sana kalıyor. Giriş yapmadan ve konu hakkında fazla bir şey söylemeden,
önce sinsilik yapanlardan söz edeceğim. Önce sinsilikten başlayacağım ve
tanımını yapacağım; sonra sinsi insanı, nasıl biri olduğunu ve hangi karakter
içine girdiğini anlatacağım. Öteki ruh durumlarını da, tasarladığım gibi,
sınıflandırarak anlatmaya çalışacağım.]
* Bu önsöz
düzmece. Theophrastos’un akıcı ve tutarlı tarzına ters düşen yanları bir yana,
Yunanistan’ın tekdüze iklimi, Yunan halklarının aynı eğitimden geçmesi,
Theophrastos’un yaşı (Diogenes Laertios’a göre [V.2.40] seksen beş yaşında ölmüştür)
konusundaki bilgiler yanlıştır, ayrıca yalnızca kusurları ele alan, erdemlere
hiç değinmeyen Karakterler’in içeriğiyle çelişmektedir. Bkz. O. Navarre,
Rev. des ét. grecq., XXVII (1914), s. 386 vd.
Theophrastos
(MÖ yaklaşık 372 – MÖ 287). Midilli adasında doğmuş, oradan Atina’ya geçerek çalışmalarını burada sürdürmştür. Önce
Platon’un, ardından da Aristoteles’in
derslerini izleyen Theophrastos, Aristoteles’in en ünlü öğrencisidir. Aristoteles’ten sonra Lykeion’un başına geçmiş,
otuz beş yıl bu okulun başında kalmıştır. Metafizik, etik, politika, hukuk, ruhbilim,
retorik, sanat, fizik, zooloji, botanik, bilim tarihi ve felsefe tarihi alanlarında pek çok eser vermiştir. Daha çok botanik dalında önemli saptamalar yapan bir doğabilimci, felsefeci, morfoloji bilgisi çok fazla
olan Theophrastos’un 500’e yakın bitkinin morfolojik özelliklerini
birçoğunu da resimleyerek ortaya koymuş ve Atina’da bir botanik bahçesinde tıbbi bitkileri yetiştirmiştir. Aristoteles’in hayvanlar dünyasıyla ilgili sınıflamasını, bitkileri de kapsayacak şekilde genişletmiştir.
Genel olarak bu konular arasında sistematik
birliği sağlamaya ve Aristotelesçiliği Platoncu aşkın ögelerden arındırmaya
çalıştı. Theophrastos Stoacı filozofların saldırıları yüzünden ünlenen etik
konusundaki öğretilerinde Aristoteles’in görüşünden yola çıkarak erdemlerle
erdemsizlikleri birlikte ele aldı ve sadece iç dünyada değil dış dünyadaki
davranış ve iyiliklerin de bir ölçüde önemli olduğunu belirtti. Geniş
fragmanlar dışında bugüne ulaşan kitapları, Bitkiler Üzerine
Araştırmalar, Bitkilerin Nedeni ve Karakterler’dir.
Eski Yunan felsefesi konusunda önemli bir kaynak olan Pysikon
doksai (Fizikçilerin Kanıları) adlı yapıtıysa 1879’da
Herman Diels tarafından Doksographoi Hellenikon (Yunanların
Kanıları) adıyla yeniden derlenmiştir.
Candan Şentuna
1946 yılında Ankara’da doğdu. 1957 yılında TED Ankara Koleji’ni,
1965 yılında İstanbul Kız Lisesi’ni bitirdi. 1968-1969’da DTCF’nin İtalyan Dili
ve Edebiyatı Bölümü ve Klasik Filoloji Kürsüsünden mezun oldu. Sonraki yıl,
aynı Fakülte’nin Yunan Dili ve Edebiyatı Kürsüsüne asistan olarak atandı. Euripides’in
Alkestis’i konulu doktora tezini başarıyla tamamladı. İtalyan hükümetinin
bir yıllık bursuyla, Floransa’da, Ilias’ta Beliren İnsanlık Değerleri
başlığını taşıyan doçentlik tezine çalıştı. 1983’te doçent, 1990’da DTCF’de
Yunan Dili ve Edebiyatı Anabilim Başkanı oldu. Çevirilerinden bazıları:
Platon, Yasalar (Kabalcı, 1998); Menandros, Huysuz Adam (Mitos Boyut,
2001); Diogenes Laertios, Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri (YKY,
2003); Ksenophon, Sokrates’ten Anılar (Türk Tarih Kurumu, 1994, ikinci
basım: Doğu Batı, 2022); Demosthenes, Söylevler (Dost, 2001; ikinci
basım: Doğu Batı, 2022); Theophrastos, Karakterler (Dost 1988, ikinci
basım Doğu Batı, 2022).
